Empati eğitim programının anaokulu çocuklarının empatik ve prososyal becerilerine etkisinin incelenmesi

Abstract

Çocukların, olumlu kişilik özelliklerinin gelişmesi açısından gerekli olan empatik ve prososyal beceriler, özellikle okul öncesi eğitimde mutlaka yer alması gereken unsurlardır. Hoffman'ın (1987), bir başkasının duygusal durumuna, kişinin kendi içinde bulunduğu durumdan daha uygun duygusal bir tepki vermesi olarak tanımladığı empatinin, çocuklarda erken çocukluk döneminden itibaren gelişimi sağlandığında, yetişkinlikte sosyal-duygusal açıdan daha olgun, daha iyi ve daha az bencil yetişkinlerin geliştirilmesi sağlanabilir. Prososyal davranışlar ise, kişideki empatik duyguların davranışa yansıması; empatiden kaynaklanan, köklerini empatiden alan ve başkasının yararına olacak davranışlar şeklinde tanımlanabilir. Bu davranışlar günümüzde iletişimsizliklerin daha çok yaşandığı kişiler arası ilişkilerin geliştirilmesi açısından yararlıdır. Bu davranışlara ve genel olarak empati becerilerine okul öncesi dönem eğitim programlarında yer verilmesi ve etkinlikler hazırlanması önemli görülmektedir.Bu araştırmanın amacı; empati eğitim programının, anaokulu çocuklarının empatik ve prososyal becerilerine etkisinin incelenmesidir. Araştırmacı tarafından anaokulu çocuklarının empatik becerilerinin ve prososyal davranışlarının geliştirilmesi amacıyla bir eğitim programı hazırlanmış ve dokuz haftalık bir süre boyunca, haftanın dört günü çocuklara uygulanmıştır. Çocukların empatik ve prososyal becerilerinin eğitim öncesi ve sonrası gelişiminin incelenmesine ek olarak cinsiyet değişkeninin bu becerilerde bir farklılık oluşturup oluşturmadığı da yine araştırma kapsamında incelenmiştir. Ayrıca uygulanan eğitim programından bağımsız olarak çeşitli değişkenlerin, çocukların empatik ve prososyal becerilerine etkisinin incelenmesi amacıyla çocukların eğitim öncesi puanlarının çocukların kardeş sayısı, doğuş sırası, anne-babalarının yaşı ve anne-babalarının eğitim durumuna göre farklılık gösterip göstermediği ve ilişkili olup olmadıklarına yönelik incelemeler de bu çalışmada yer almaktadır.Empati eğitim programının, anaokulu çocuklarının empatik ve prososyal becerilerine etkisinin incelenmesinin amaçlandığı bu araştırmada yarı deneysel yöntem kullanılmıştır. Araştırmanın deseni öntest-sontest kontrol gruplu yarı deneysel desendir. Araştırmacı deney ve kontrol gruplarına ön testleri uygulamış, sonrasında deney grubundaki çocuklara eğitim vermiş ve daha sonra deney ve kontrol gruplarına son testlerini uygulamıştır. Deney grubuna uygulanan eğitim programı empatik ve prososyal becerilerin geliştirilmesine yönelik her güne özel olarak hazırlanmış farklı etkinliklerden oluşmaktadır. Programda toplamda 100 etkinliği kapsayan 36 günlük plan yer almaktadır. Araştırmanın çalışma grubunu; Kdz.Ereğli ilçesindeki MEB'e bağlı anaokullarına devam eden 5 yaş grubu, 20'si deney, 19'u kontrol grubu olmak üzere toplam 39 çocuk (20 erkek, 19 kız) oluşturmaktadır. Araştırmada verilerin toplanması amacıyla; deney ve kontrol grubundaki çocukların empatik becerilerini ölçmek için Akyol ve Aslan (2012) tarafından geliştirilen `Çocuklar için Empati Ölçeği`, prososyal becerilerini ölçmek için Uzmen'in (2001) çalışmasında yer alan bir değerlendirme yöntemi kullanılmıştır. Bu yöntem, çocukların yardım etme ve paylaşma davranışlarını gözlemleyebilmek amacıyla araştırmacı tarafından sırasıyla yapılan çeşitli davranışları içermektedir. Bu davranış prosedürleri; araştırmacının çocukla ayrı bir odada iken içinde çeşitli nesneler bulunan bir kutuyu yere düşürmesi sonucu çocuğun yardım etme davranışlarının gözlenmesini ve sonrasında araştırmacının çocuğa verdiği etiketleri hastanede yatmakta olan başka bir çocukla paylaşıp paylaşmayacaklarının incelenmesi yoluyla da paylaşma davranışlarının değerlendirilmesini kapsamaktadır.Yapılan araştırmadan elde edilen sonuçlara göre; uygulanan eğitim sonucunda çocukların empatik ve prososyal becerilerinde olumlu gelişmelerin olduğu görülmüştür. Deney ve kontrol gruplarının uygulama sonrası empatik becerilerinde deney grubu açısından anlamlı farklılıklar ve deney grubunun kendi içerisindeki uygulama öncesi ve sonrası empatik becerileri karşılaştırıldığında uygulama sonrasına yönelik anlamlı farklılıklar elde edilmiştir. Deney ve kontrol grubunun uygulama sonrası prososyal becerileri deney grubu açısından anlamlı farklılık göstermektedir. Buna göre prososyal davranışlar açısından programın deney ve kontrol grupları karşılaştırıldığında, deney grubu lehine olumlu bir gelişmenin olduğu gözlemlenmiştir. Prososyal davranışlar açısından deney ve kontrol gruplarının kendi içerisinde uygulama öncesi ve sonrası sonuçlarında ise; deney grubunun yardım etme ve paylaşma davranışı açısından uygulama sonrasında sayısal olarak bir ilerleme kaydettiği fakat bunun anlamlı bir farklılık oluşturmadığı, etiket paylaşma sayısı açısından ise anlamlı bir farklılık oluşturduğu gözlenmiştir. Kontrol grubunun ise paylaşma davranışı açısından son testlerde (deney grubuna göre düşük olmakla beraber) bir ilerleme kaydettiği fakat bunun anlamlı farklılık oluşturmadığı bulunmuştur. Yardım etme davranışı açısından ise sayısal olarak bir gerileme kaydettiği ve bunun da anlamlı farklılık oluşturduğu gözlenmiştir. Etiket paylaşma sayısı açısından ise kontrol grubunda anlamlı farklılık elde edilememiştir. Cinsiyet değişkeni açısından çocukların empatik ve prososyal becerilerinde anlamlı bir farklılık elde edilememiştir. Kardeş sayısı ve anne-baba eğitim durumu değişkenleri açısından anlamlı farklılıklar elde edilemezken, doğum sırası ve anne baba yaşı açısından anlamlı farklılıklar ve anlamlı olmayan, negatif veya pozitif yönlü düşük düzeyde ilişkiler tespit edilmiştir. Buna göre; çocukların doğum sırası değişkeni ile ilgili empati, yardım etme ve paylaşma davranışları açısından anlamlı farklılık elde edilemezken, etiket paylaşma sayısı açısından anlamlı bir farklılık elde edilmiştir. Birinci sırada doğan çocukların, üçüncü sırada doğan çocuklara göre daha çok sayıda etiket paylaştıkları bulunmuştur. Anne yaşı değişkeni ile çocukların empatik becerileri arasında negatif yönlü düşük düzeyde anlamlı olmayan bir ilişki tespit edilmiştir. Buna göre, anne yaşı azaldıkça çocukların empatik becerilerinin arttığı görülmüştür. Anne yaşı değişkeni ile çocukların etiket paylaşma sayıları arasında da pozitif yönlü orta düzeyde anlamlı olmayan bir ilişki tespit edilmiştir. Buna göre, anne yaşı arttıkça çocukların daha çok sayıda etiket paylaştıkları söylenebilir. Benzer ilişkiler baba yaşı açısından da elde edilmiştir. Baba yaşı ve çocukların empatik becerileri arasında negatif yönlü düşük düzeyde anlamlı olmayan ve çocukların etiket paylaşma sayıları ile baba yaşı arasında ise pozitif yönlü orta düzeyde anlamlı olmayan ilişkiler tespit edilmiştir. Buna göre, genç anneler gibi genç babaların çocuklarının empatik becerilerinin, daha yaşlı anneler gibi daha yaşlı babaların çocuklarının ise etiket paylaşma sayılarının daha yüksek olduğu söylenebilir.Anahtar sözcükler: Anaokulu, eğitim programı, empati, prososyal davranış, yardım etme, paylaşma, anne, baba.

The prosocial and empathetic skills which are necessary for the development of positive personality traits of the children are the elements which have to definitely take part in pre-school education. When the development of empathy which is defined by Hoffman (1987) as showing a more appropriate emotional reaction to someone when compared to the position which the person is in, is achieved by starting from the early childhood periods, more mature, better and less selfish adults can be raised from the socio-emotional point. Prosocial behaviors can be defined as reflection of the empathetic emotions in humans to behaviors and the attitudes which arise from empathy, which has its roots in empathy and which are beneficial for the others. These attitudes are important for developing interpersonal relations in which lack of communication is observed more nowadays. Inclusion of these behaviors and in general empathetic skills in pre-school education programs and preparation of activities are considered valuable.The aim of this research is to analyze the impact of empathy education program on the empathetic and prosocial skills of the preschool children. An education program is prepared in order to develop the empathetic skills and prosocial behaviors of the preschool children by the researcher. It is applied on the children for a period of nine weeks and four days a week. Besides analyzing the empathetic skills and prosocial behaviors of the children before and after the education, `whether the gender variable makes a difference in these skills` is also analyzed within the scope of this research. Furthermore, independent from the education plan applied, in order to analyze the impacts of several variables on the prosocial and empathetic skills of children; the pre-education scores of the children to the number of sisters/ brothers, the age of mother and father, birth order and the educational status of parents and the analysis on whether they show difference and whether they are related or not, also take place in this research.In this research, which aims to analyze the impact of empathetic education program on the empathetic and prosocial abilities of the preschool children, the quasi-experimental method is used. The pattern of the research is quasi-experimental test which has the pre-test and post-test control group pattern. The researcher applied the pre-tests to the children, then gave the education to the children in the experimental group and then applied post-tests to both experimental and control groups. The educational program applied to the experimental group comprises different activities prepared specifically for every day and aimed to enhance empathetic and prosocial skills. In the program there is plan for 36 days which comprises 100 activities. The working group of the research is composed of 39 children (20 boys, 19 girls) who are aged 5 and who are going to the kindergartens in Kdz. Ereğli District under the auspicies of the Ministry of National Education. 20 of them are in the experimental group and 19 of them are in control group. 20 boys and 19 girls form the distribution of the working group on gender basis. For collecting the data in the research, in order to measure the empathetic skills of the children in experimental and control groups, the `Empathy Scale for the Children` developed by Akyol and Aslan (2012) is used; and to measure the prosocial skils, the evaluation method which exists in Uzmen's study (2001) is used. This method includes several behaviors exhibited respectively by the researcher in order to observe helping and sharing behaviors of the children. These behavior procedures include the observation of the children's helping behavior after the reseacher drops a box containing several things in a seperate room alone with the child and then an evalutation of the sharing behavior through analysis of whether the children would share the stickers - which the researcher gave- with another child who is already hospitalized. According to the results obtained from the research carried out, it is observed that there are positive developments in the empathetic and prosocial skills of the children after the education applied. Considerable differences in empathetic skills of the experimental and control groups were achieved on behalf of the experimental group after the application. When the emphathetic skills inside the experimental group before and after the application are analyzed, considerable differences were achieved regarding after-application.Prosocial skills of the experimental and control groups show considerable differences on behalf of the experimental group. In terms of prosocial skills, when the experimental and control groups of the program are compared, it was observed that there was a considereable develepment on behalf of the experimental group.When it comes to in-group results of the experimental and control groups in terms of prosocial behaviors before and after application, it is observed that the experimental group achieved a quantitive improvement but this doesn't constitute a considerable difference and that it constitutes a considerable difference in terms of number of sticker sharing. In terms of sharing behavior, it is found that the control group showed an improvement (although it is small when compared to experimental group) in last tests and that this doesn't constitute a considerable difference. In terms of helping behavior, it is observed that there was a regression quantitively, and this constitutes a considerable difference. No considerable difference is achieved in the control group in terms of number of sticker sharing. In terms of gender variable, no significant difference is achieved in empathetic and prosocial skills. While no considerable difference is achieved in the terms of parents' educational status and the number of brothers/sisters, considerable differences and negative&positive low-level relations which are not significant are determined in terms of birth order and the age of mother and father. According to this, while no considerable difference is achieved in empathy, helping and sharing behaviors in terms of birth order variable of children, a considerable difference is achieved in number of sticker sharing. It is found that the children who have the first birth order share more stickers when compared to the children who have the third birth order. A low-level and not-significant negative relation is found between the age of mother and the empathetic skills of the children. According to this, as the age of mother lowers, the empathetic skills of the children increase. Between the mother age variable and the number of sticker sharing, a positive middle-level and not-signifant relation is found. According to this, it can be said that as the mother age increases, the children share more stickers. Similar relation is achieved with regard to the age of father, a low level not-significant negative relation is found between the age of father and the empathetic skills of the children. A middle level not-significant positive relation is achieved betweeen the age of father and the number of sticker sharing. According to this, it can be said that the empathetic skills of children of the young fathers – just like young mothers -are higher. The number of sticker sharing within the children of older father- just like the older mothers - are higher. Keywords: Preschool, education program, empathy, prosocial behavior, helping, sharing, parents.