0-12 yaş çocukların istismar ve ihmalini önlemeye yönelik anne baba eğitim programı önerisi

Abstract

Yaşam koşullarının gittikçe zorlaştığı günümüzde, yetişkinlerin en önemli görevi ve sorumluluğu çocukları karşılaşabilecekleri olumsuzluklardan korumaktır. Bugün dünya ülkelerinin çoğunda çocuk sağlığı, gelişimi ve refahı üzerinde olumlu gelişmeler görülse de çocuklar yüksek oranlarda çeşitli istismar ve ihmal biçimlerine maruz kalmaktadır. Evrensel bir sorun olarak tanımlanan çocuk istismarı ve ihmali ne yazık ki ülkemizde de yaygın olarak görülmektedir.Aile ortamı, anne-babaların çocukla ilişkileri ve çocuk yetiştirme yöntemleri, çocukların gelişimlerini etkilemektedir. Çocuk yetiştirme ve eğitiminde geçmişten bugüne çok katı yaklaşımların yanında, ileri düzeyde toleranslı ve çocuk merkezli disiplin anlayışları ve eğitim yöntemleri de uygulanmaktadır. Bu konuda ülkemizde 1970-1998 yılları arasında yapılan, anne-baba tutumu araştırmalarına genel bir bakış sağlayan çalışmada, yaygın olan tutumlar belirlenmiştir. Buna göre, kontrolcü ve aşırı koruyucu davranış özellikleri, Türk ailelerinde en sık gözlenen tutumlar olarak tanımlanmıştır. Bu durumun olumsuz etkileri düşünüldüğünde, anne babaların, çocuklarıyla kuracakları iletişimde kullanacakları teknikler konusunda uzmanlardan destek almaları gerekmektedir (Haktanır, Alisinanoğlu, Baran, Başar, Köksal ve Bulut, 1999). Alanyazında bu tutumlara karşın insancıl anne-baba tutumlarıyla yetişen çocukların bile zaman zaman çeşitli biçimlerde istismar ve ihmale uğradığını gösteren çalışmalar da bulunmaktadır (Bilir, Dönmez ve Güneysu, 1991). Aileler farkında ya da farkında olmayarak çocuklarına olumsuz bir şekilde, şiddet ve ihmal davranışları gösterebilmektedir. Bu nedenle her türlü istismar türünün ve ihmalin doğru tanımlanması ve önlenmesi gerekmektedir (Güven, Savaş ve Bahar, 2009). Çocuk istismar ve ihmalini önlemeye yönelik çalışmalar her geçen gün yeni yöntemlerle geliştirilmektedir. Çocuk istismar ve ihmalinin kısa ve uzun vadede toplum ve çocuk üzerindeki olumsuz etkisini ortadan kaldırmanın en insani yolu, istismar ve ihmal gerçekleşmeden sorunu önlemekten geçmektedir. Önleme çalışmalarının başarılı olması, her ülke için hem en temel insan hakkıdır hem de istismar ve ihmale uğrayan çocukların iyileştirilmesi için harcanan maliyet düşünüldüğünde daha ekonomiktir. İstismar ve ihmalin önlenmesi ekip çalışmasına dayalı olduğu için birçok disiplinin ortak çalışmasını gerektirmektedir. (Kepenekçi, 2004).İstismar ve ihmal önleme çalışmalarının tarihsel gelişimine bakıldığında gelişmiş ülkelerde, 1950'lerden sonra çalışmaların başladığı görülmektedir. Ülkemiz gibi gelişmekte olan ülkelerde ise son yirmi yılda toplum sağlığı sorunu olarak tanımlanmış ve önleyici çalışmalar başlamıştır (Beyaztaş, Oral, Bütün, Beyaztaş ve Büyükkayhan, 2009). Bu araştırmanın temel amacı birincil önleme faaliyetleri kapsamında 0-12 yaş çocuk istismarı ve ihmalini önleme üzerine bir anne-baba eğitim programı önerisi hazırlamak ve hazırlanan programın etkililiğini, kalıcılığını ve uygulanabilirliğini sınamaktır. Araştırmanın çalışma grubunu, alt ve orta sosyoekonomik düzeyden ve farklı aile yapılarından gelen 30 anne-baba oluşturmaktadır.Çalışmada veri toplama araçları olarak; program oturumları öncesinde ve sonrasında anne-babalara uygulanan farkındalık ve bilgi testleri, her oturum sonunda araştırmacının oturuma yönelik tuttuğu günlükler ve anne babaların cevapladığı oturum değerlendirme formları ve program sonunda anne-baba ve eğitimciye yönelik uygulanan programı değerlendirme anketleri kullanılmıştırAraştırma kapsamında alan yazın taraması ve uzman görüşleri doğrultusunda 0-12 yaş çocuk istismarı ve ihmalini önleme anne-baba eğitim programı önerisi tasarlanmış olup, araştırma bulgularına göre programın alanda uygulanabilir bir program olduğu ve anne-babaların bilgi ve farkındalıkları üzerinde etkili ve kalıcı olduğu görülmüştür.

Today, in the face of ever more trying aspects of life, protecting children from the problems they may face stands out as the most important responsibility and duty of adults. Even though significant improvements in children's health, development and welfare are observed worldwide, children still face various forms of abuse and negligence. Child abuse and negligence is deemed a universal issue, and unfortunately is widespread in Turkey as well.The family environment, the relationships the parents have with the child, and the methods of raising the child all have an impact on the development of children. Historically, raising and education of children involved a wide range of perspectives, from very strict ones to substantially tolerant approaches, putting the child to the center of disciplinary perspective and education methods. In this context, a survey applied in Turkey in the period 1970-1998, provides a general outlook on parental attitudes and identifies common ones. The survey identified controlling and over-protective behaviors as the most common attitudes observed in Turkish families. Taking into account the negative impact of such attitudes, the parents need expert support regarding the techniques they will employ in their communications with their children (Haktanır, Alisinanoğlu, Baran, Başar, Köksal and Bulut, 1999). The literature contains a number of studies showing that even children growing in households of parents with most humane attitudes can be victims of various forms of abuse and neglects at times (Bilir, Dönmez and Güneysu, 1991). The families can engage in intentional or unintentional violent and neglecting behavior with their children. That is why all kinds of abuse and neglect should be diagnosed and prevented correctly (Güven, Savaş and Bahar, 2009). Each day sees some contribution to the methods applied in efforts to prevent child abuse and neglect. The most humane way of eliminating the short- and long-term negative impact of child abuse and neglect is through prevention of the core issue, before abuse and neglect occurs. Prevention is not only a fundamental right of any human, but also definitely the more affordable option from the perspective of the country and the children who face abuse and neglect, given the cost of rehabilitation. As prevention of abuse and neglect is about team work, it requires joint efforts on part of multiple disciplines (Kepenekçi, 2004).A glance at the historical development of the efforts to prevent abuse and neglect reveals that such efforts began in the developed world, from 1950s on. The developing world, including Turkey, on the other hand, saw the inclusion of the issue in the wider public health frameworks with prevention efforts in tow, only in the last two decades (Beyaztaş, Oral, Bütün, Beyaztaş and Büyükkayhan, 2009).The primary purpose of this study is to prepare a parents education program for the prevention of abuse and neglect of children in 0-12 age group as part of the primary prevention activities, and to test the effectiveness, lasting impact, and applicability of the program. The study group is composed of 30 parents from various forms of families in lower and middle levels of the socio-economic pyramid.The data collection tools employed in the study include awareness and knowledge tests applied on parents prior to and after program sessions, journals kept by the researcher in conclusion of each session, session evaluation forms filled out by the parents, and the program evaluation surveys applied with respect to the parents and the trainer in the aftermath of the program.The parents training program to prevent abuse and neglect of children in 0-12 age group was designed in light of the literature survey and the views of the specialists. The study reached to the conclusion that the program is a promising one in terms of applicability, and has lasting impact on the knowledge and awareness levels of the parents.