Çocuklarda adrenal korteks fonksiyonlarında tükürükte kortizol ölçümünün tanısal değeri

Abstract

Çetinkaya S. Çocuklarda Adrenal Korteks Fonksiyonlarında Tükürükte Kortizol Ölçümünün Tanısal Değeri Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Pediatrik Endokrinoloji Yandal Tezi. Ankara, 2005. Amaç: Tükürükte serbest kortizol ölçümünün plazma serbest kortizol düzeyini yansıttığı gösterilmiştir. Tükürükte kortizol ölçümü basit ve invaziv olmayan bir yöntemdir. Bu nedenle özellikle çocukluk yaş grubunda hipotalamus-hipofiz-adrenal aksın incelenmesinde önem kazanmaktadır. Bu araştırmada adrenal yetmezlikte tükürükte kortizol ölçümünün tanısal değeri araştırıldı. Yöntem: Bu çalışma için yaşları ortalama 10,08+4,29 olan ve adrenal yetmezlik riski taşıyan 51 hasta alındı. Hastaların bazal kortizolü 18 ug/dl'nin altındaydı, hepsine düşük doz ACTH testi (0,5 ug/m2 ACTH İ.V.) uygulandı. Tüm hastalardan ACTH testi sırasında 0-10-20-30-40. dakika serum kortizol örnekleri ile eş zamanlı olarak tükürük örnekleri alındı ve kortizol her iki örnekte DPC-RIA ( Diagnostic Products Corporation- radioimmunoassay ) kitiyle çalışıldı. Bulgular: 1. Bazal kortizol düzeyleri 8,21 ±4,1 ug/dl, 2.ACTH testinde serum kortizolü 0-10-20-30-40. dakikalarda sırasıyla ortalama; 8,54±5,13 ug/dl, 13,57±6,74 ug/dl, 16,09±7,45 ug/dl, 18±7,94 ug/dl, 18,06±7,78 ug/dl, tükürük kortizolü 0-10-20-30-40. dakikalarda sırasıyla ortanca; 0,22 ug/dl, 0,43 ug/dl, 0,64 ug/dl, 0,81 ug/dl, 0,92 ug/dl bulundu. 3.ACTH ile uyarı testi sırasında, serum kortizolüyle eş zamanlı alınan tükürük kortizolü arasında anlamlı ilişki bulundu (0-10-20-30-40. dakikalarda sırasıyla r=0,64, r=0,65, r=0,80, r=0,80, r=0,79 (p<0,001)). 4.Düşük doz uyarı testinde adrenal yetmezlik tanısı için, serum kortizolünün eşik değeri 19,8 ug/dl olarak bulunmuşken, tükürükte kortizolün eşik değeri 0,94 ug/dl saptandı. Bu verilere göre tükürükte kortizolün sensitivitesi %80, spesifitesi %77 bulundu. Spesifitenin %100 olduğu tükürük kortizol değeri 0,62 ug/dl bulundu ve bu değerin sensitivitesi %44 idi. 5.Serum kortizolünün olguların %92'sinde, 30. ve 40. dakikalarda doruk değerine ulaşırken, 30. ve 40. dakikalarda plato yaptığı, tükürük kortizolünün ise tüm zaman birimlerinde tedrici olarak arttığı, olguların %92'sinde 40. dakikada doruk değerine ulaştığı görüldü. Bu verilere göre tükürükte kortizolün seruma göre daha stabil artış gösterip, daha geç doruk değerine ulaştığı saptandı. Sonuç: Adrenal yetmezlik tanısında tükürükte kortizolün; serum kortizolüyle iyi derecede korelasyon gösterdiği, test sırasında tükürükte ölçülen kortizolün daha stabil ve olguların %92'sinde 40. dakikada doruk değere ulaştığı, 0,62 ug/dl eşik değerinin spesifitesinin %100, sensitivitesinin %44 olması nedeniyle adrenal yetmezlik tanısında, pratik ve invaziv olmayan tarama testi olarak kullanılabileceği sonucuna varıldı. ııı

Çetinkaya S. Diagnostic Value of Salivary Cortisol in Children in Adrenal Cortex Functions Hacettepe University Faculty of Medicine, Thesis in Department of Pediatric Endocrinology. Ankara, 2005. Purpose: It has been shown that free Cortisol measure in salivary reflects the plasma free Cortisol level. The measurement of Cortisol in salivary is a non invasive and simple method. However, this method especially in pediatric age group has an importance in hypothalamus-pituitary-adrenal axis ( HPAA ) study. In this research, the diagnostic value of salivary Cortisol measurement was examined in adrenal insufficiency. Method: 51 patients mean age 10.8±4.29 who have adrenal failure risk were investigated. The basal Cortisol level was under 18 ug/dl. Low dose ACTH test was applied for all subjects. During ACTH test the serum Cortisol samples and simultaneous salivary Cortisol samples in 0., 10., 20., 30., 40. min. were obtained. Cortisol was studied by DPC-RIA kit in both groups. Results: 1. Basal Cortisol levels were measured as 8.21 ± 4.10 ug/dl, 2. In ACTH test mean values of serum Cortisol in 0., 10., 20., 30., 40. min. were 8,54±5,13 ug/dl, 13,57±6, 74 ug/dl, 16,09±7,45 ug/dl, 18,00±7,94 ug/dl, 18,06±7,78 ug/dl, respectively and mean values of salivary Cortisol in 0., 10., 20., 30., 40. min. were 0,22 ug/dl, 0,43 ug/dl, 0,64 ug/dl, 0,81 ug/dl, 0,92 ug/dl, respectively. 3. During ACTH stimulation test a significant relation was found between serum Cortisol and simultaneous salivary Cortisol (in 0., 10., 20., 30., 40. min. r=0,64, r=0,65, r=0,80, r=0,80, r=0,79, respectively (p<0,001)). 4. The threshold value for serum Cortisol was 19,8 ug/dl and for salivary Cortisol was 0,94 in diagnosis of adrenal insufficiency at low dose stimulation test. According to these data, the sensitivity and spesifity of salivary Cortisol were 80% and 77%, respectively. The value of salivary Cortisol, which has 100% spesivity, was found 0,62 ug/dl and the sensitivity of this value was 44%. 5. Serum Cortisol reached to the peak value at 30. and 40. minutes in 92% of cases, besides made plato at 30. and 40. minutes. But salivary Cortisol increased gradually in all time units and reached to the peak value at min. 40 in 92% of cases. According to these data, salivary Cortisol has more stable increase from serum Cortisol and reaches peak value later. Conclusion: In diagnosis of adrenal insufficiency salivary Cortisol has a good correlation with serum Cortisol, has more stable increase during test and reaches peak value at min. 40 in 92% of cases. As the threshold value of 0,62 ug/dl has 100% spesifity and 44% sensitivity, salivary Cortisol can be used as a practical and non-invasive research test in the diagnosis of adrenal insufficiency.IV