Moğolların Türkistan fethi ve sonuçları (13-14. yüzyıllar)

Abstract

Bu tezin konusu, Türkistan'ın Moğol hâkimiyetindeki dönüşümüdür. Cengiz Han liderliğinde dünya siyaset tarihine giren Moğollar, İslam kaynakları başta olmak üzere, genellikle medeniyet verilerini yok etmekle suçlandılar. Bu kaynakları değerlendiren daha yakın tarihli çalışmalarda ise Ortaçağda hemen bütün fetih hareketlerinin şiddet içerdiği gerçeği görmezden gelindi. Esasen olan biten, yüzlerce yıldır sürüp giden göçebeler ve yerleşiklerin savaşıydı. Fakat bu kez göçebeler galip geldi. Bu kez farklıydı; çünkü diğer göçebeler gibi sadece ihtiyaçları olanı alıp geri dönmediler, kurumsallaştılar. Yasaları vardı ve bu kez onları bir araya getiren tek unsur soy birliği değildi. Ortak çıkarlar için bir araya gelmişlerdi. Refah ve zenginlik istiyorlardı. Üstelik gücünü Tanrı'dan alan karizmatik bir liderleri de vardı. Onlar da atalarının yaptığı gibi, zenginliğin kaynağı olan Çin'e saldırdılar; ama bu daha önce defalarca denenmişti ve kısa vadede başarılması kolay görünmüyordu. Kaynak ele geçirilemiyorsa, onu besleyen damarları ele geçirmek daha akıllıca olabilirdi. Bu nedenle hedef bu kez Türkistan oldu. Burası Asya ve Avrupa arasındaki ticaretin kalbiydi ve burada siyaset üstü bir ekonomi ağı kuruluydu. Fakat zenginlik büyük kartellerin elinde toplanmıştı. Refah toplumun her kesimine ulaşmıyordu. Bölge, toplumsal baskılardan kaçanlar için bir sığınak haline geldiği gibi, kozmopolit birikimin yarattığı sorunlar da günden güne artmaktaydı. Batı kısımları mezhep çatışmaları ile uğraşırken, daha doğuda Karahitayların Müslümanlara yönelik başlattığı katliamlar sürüyordu. Moğollar işte böyle bir ortamda Türkistan'a girdiler. Fethin büyük kısmında direnişle karşılaşmadılar. Direniş olan ve karşılığında şiddet gören şehirlerin ise büyük ticaret kartellerinin hâkim olduğu şehirler olması dikkat çekicidir. Yıkılan şehirlerin, hemen yanı başında yeniden kurulmaları, başlarına bölgenin sosyal ve kültürel hassasiyetlerini iyi bilen yöneticilerin atanmaları, ele geçirilen tüm toprakların hızlı ve etkili bir iletişim ağı içine dâhil edilmeleri, Türkistan'daki Moğol hâkimiyetinin sıradan bir istila olmayıp, planlı bir fütuhat olduğunun işaretlerinden sadece birkaçıdır.Anahtar Sözcükler: Moğollar, Cengiz Han, Türkistan, Dönüşüm, İstila, Fütuhat, 13-14. Yüzyıllar

The subject of this thesis is the transformation of Turkistan under Mongolian dominance. Mongols who entered into world politics by Genghis Khan are accused of terminating data of the civilisation in general and sources of Islam in specific. In more recent studies to evaluate these sources, the fact that almost all movements of conquest in Middle-Age include violence is ignored. In fact, the real happening was the fight of centuries between the migrants and the already settled groups. But this time, the migrants won. This time, the issue was different; the migrants didn't receive what they need and return; they are institutionalised. They had laws and this time the common phenomenon that brings them together was not unity of race. They got together for common benefits. They wanted welfare and prosperity. What is more, they had a charismatic leader taking its power from the god. Just like what their ancestors did, they attacked China which is the source of wealth. This has already been tried by others and it did not look possible in short run. If it was not possible to capture the source, it might be more logical to attack the roots to feed the source. For this reason, the target was Turkistan this time. This place was the heart of commerce between Europe and Asia. Here, there was a web of super-politics economic structure. However, the wealth was obtained by big cartels. Welfare was not able to infiltrate into all strata of the society. Although the region has become a refuge for ones who escape social pressures, problems that arouse due to the cosmopolitan accumulation in this region were surfacing at an increasing extent. While the western parts were engaged in sectarian conflicts, in the east sides, there were massacres started by Qara Khitans against the Muslims. Mongols paid their first step into Turkistan in such an environment. In the majority of the conquest, they did not face a significant resistance. It is surprising that; the cities with significant resistance and the ones that is subjected to a considerable amount of violence was the ones dominated by mighty cartels. Results such as; resettling the terminated cities nearby its previous place, assigning governors who are aware of the social and cultural considerations of the region and all conquered areas to be included in a more effective and rapid web of communication shows that; Mongol dominance in Turkistan was not a regular invasion but a planned action of conquest.Keywords: Mongols, Genghis Khan, Turkistan, Transformation, Invasion, Conquest, 13-14th Centuries