Eski Türkçede ok/ök enklitiği

Abstract

Enklitikler, Türklük bilimi çalışmalarında son dönemlerde önem kazanan ve araştırmacıların daha çok çalıştıkları bir konu olmuştur. Çağdaş Türk lehçelerindeki bazı müstakil enklitikler üzerine yapılan birtakım çalışmalar bulunsa da bunların sayısı çok azdır. Tarihî Türk lehçelerindeki bir enklitiğin müstakil olarak bütün ayrıntılarıyla kapsamlı bir şekilde incelendiği bir çalışma mevcut değildir. Bu nedenle Eski Türkçede ok/ök Enklitiği başlığı altında hazırlanmış bu tezde Eski Türkçe döneminde yoğun bir kullanıma sahip olan oḳ/ök enklitiğinin cümle içinde kendinden önce gelen ağırlayıcılar ile kurduğu semantik ve dilbilgisel ilişki incelenmiştir.Çalışmada öncelikle yapılan literatür taramasının verileri değerlendirilerek klitik ve enklitik terimleri kapsamlı bir şekilde açıklanmıştır. Bu sayede çalışma sağlam bir zemine oturtulmuştur. oḳ/ök enklitiği hakkında farklı araştırmacıların düşünceleri ve çalışmaları ortaya konulduktan sonra bu parçacığın etimolojik arka planı incelenmiştir. Çalışmada nitel araştırma yöntemlerinden biri olan metin analizi tekniği kullanılmıştır. Bulgular morfolojik ve sentaktik açıdan incelenmiştir. Eski Türkçede varlık gösteren bu yapı, eklemlenme açısından on bir temel örüntüye ayrılabilir: i. ağırlayıcısı belirsiz olanlar, ii. isim olan ağırlayıcılardan sonra, iii. sıfat olan ağırlayıcılardan sonra, iv. zarf olan ağırlayıcılardan sonra, v. yer tamlayıcısı olan ağırlayıcılardan sonra, vi. zamir olan ağırlayıcılardan sonra, vii. sayı olan ağırlayıcılardan sonra, viii. fiilimsi olan ağırlayıcılardan sonra, ix. eylem olan ağırlayıcılardan sonra, x. edat olan ağırlayıcılardan sonra ve xi. leksikalleşmiş yapılar. Oluşturulan bu örüntüler pek çok alt örüntüye de sahiptir.Kurulan örüntüler ile sanılanın aksine oḳ/ök enklitiğinin kısıtlı bir işlevi ve anlam çerçevesi bulunmadığı ortaya konulmuştur. Bu yapının ağırlayıcı ile kurduğu ilişkinin onun işlevsel perspektifini ve semantik değerlerini belirlediği ortaya çıkmaktadır. Sonuç olarak Eski Türkçede oḳ/ök enklitiği, tek bir sözcük türü ve sözcük grubuyla sınırlı şekilde kullanılmamış; aksine söz konusu dönemde yaygın bir kullanım alanına erişmiştir. Bu çalışmanın bize gösterdiği üzere Türkçede enklitik ve ağırlayıcı ilişkisini inceleyen kapsamlı çalışmalar yapılmalıdır. Bu çalışma Tarihî Türk lehçelerine yönelik yapılmaya çalışılan dilbilimsel yaklaşımlara yeni bir katkıda bulunmuştur.

Enclitics have been an important topic in Turcology studies in recent years. Recently, researchers have studied this topic more. Although there are some studies on some autocephalous enclitics in Modern Turkic dialects, there are very few of them. There is no study in which autocephalous enclitic in the historical Turkic dialects is examined in detail. For this reason in this study which was prepared under the title of The Enclitic of ok/ök in Old Turkic, the semantic and grammatical relationship between the oḳ/ök enclitic, which has been used extensively in the Old Turkic period, and its hosts in the sentence was examined.In this study, firstly the data of the literature review is evaluated and the terms of the clitic and the enclitic are explained extensively. In this way, the study is placed on a strong case. The etymological background of this particle was examined after the studies and thoughts of different researchers about the oḳ/ök enclitic were revealed. Text analysis technique, which is one of the qualitative research methods, was used in the study. Findings were examined morphologically and syntactically. This structure, which is present in Old Turkic, can be divided into eleven basic patterns in terms of affixation: i. enclitics whose hosts are undetermined, ii. following hosts as a name, iii. following hosts as a adjective, iv. following hosts as a adverb, v. following hosts as a location complement, vi. following hosts as a pronoun, vii. following hosts as a number, viii. following hosts as a verbal, ix. following hosts as a verb, x. following hosts as a preposition and xi. lexicalized structures. These patterns have many sub-patterns.Contrary to a common idea, it was revealed that the oḳ/ök enclitic does not have a limited function and meaning limits. It appears that this structure's relationship with the host determines its functional perspective and semantic values. As a result, in Old Turkic, the oḳ/ök enclitic was not limited to a single word type and phrase; on the contrary, it has reached a widespread usage area in the said period. As this study shows us, comprehensive studies examining the relationship between enclitic and host in Turkic should be done. This study has made a new contribution to the linguistic approaches to the historical Turkic dialects.