Özbekistan`da dil politikası: Standartlaşma ve modernizasyon

Abstract

Dil, yapısı itibariyle bir toplumun kendini geleceğe taşımasında önemli bir araçtır.Gerek ulusal kimliğin tesisinde gerekse bağımsızlığın tarih sahnesinde kanıtlanmasındabir gösterge olan dil, onu yazı diline dökmekte kullanılan alfabe ile kalıcı bir hâle gelir.Bundan hareketle, dil politikasını hem dil hem de alfabe üzerindeki bir mühendislikfaaliyeti olarak değerlendirmek yerinde olacaktır. Buna göre, Özbekistan'ınSovyetlerden miras aldığı geniş yelpazeli kalıntılar günümüzde dil politikasınınyürütülmesinde ve başarıya ulaşmasında önemli bir rol oynamaktadır. Özbekistan'dagünümüzde uzun yıllar süren Sovyet iktidarının ardından güçlendirilmeye çalışılanÖzbek kimliği ve bağımsızlık duyguları da bu minvalde uygulanan dil politikasınayansımaktadır. Latin alfabesine geçiş sürecinin uzamasında, devlet ve toplum hayatındaÖzbekçenin kullanımının standart bir hâle getirilmesinde eski anlayışlar karşılaşılanönemli zorluklardan biridir. Özbekçenin resmi dil olarak Latin alfabesi ile standart birhale gelmesi ve çağın şartlarına göre birincil dil olarak kullanılması Özbek dilpolitikasının esasını oluşturmaktadır. Bu tez çalışmasında öncelikli olarak dilinyakından ilişkili olduğu kavramlar ele alınmış, akabinde Sovyetler Birliği dil politikalarıve günümüz Özbek dil politikası tartışılmıştır. Bu tartışmanın doğrulanması içinaçıklayıcı araştırma yöntemine başvurularak dokümanların sistemli analizi yapılmıştır.Bu tez çalışmasında Özbekistan'ın bağımsızlık öncesi ve sonrasında alfabesi ile dilindeyaşanan değişim ve gelişim sürecinin irdelenmesi amaçlanmaktadır. Böylelikle tezinana fikrini Özbekistan'ın Sovyetler Birliği'nden devraldığı miras oluşturmaktadır.

Language is an important tool for a society to carry itself to the future. The language,which is an indicator of establishing national identity and proving independence on thestage of history, becomes permanent with the alphabet used to transcribe it into writtenlanguage. Therefore, it would be appropriate to consider language policy as anengineering activity on both language and alphabet. Accordingly, the wide range ofruins that Uzbekistan inherited from the Soviet Union today plays an important role inthe execution and success of language policy. In Uzbekistan, Uzbek identity andfeelings of independence, which are tried to be strengthened after the Soviet power thathas lasted for many years, are also reflected in the language policy implemented in thisway. Old insights are one of the important difficulties in extending the transition to theLatin alphabet and standardizing the use of Uzbek language in state and social life. Thestandardization of the Uzbek language with the Latin alphabet as the official languageand its use as the primary language according to the conditions of the age constitute thebasis of the Uzbek language policy. In this thesis, firstly, the concepts which are closelyrelated to the language are discussed and then the Soviet Union language policies andtoday 's Uzbek language policy are discussed. To verify this discussion, systematicanalysis of the documents was made by applying to the explanatory researchmanagement. In this thesis, it is aimed to examine the change and development processof Uzbekistan's alphabet and language before and after independence. Thus, theheritage of Uzbekistan from the Soviet Union forms the main idea of the thesis.