Hakas Şamanizminde ölüm

Abstract

Ölüm, tarih boyunca insanlığın kaçınmak için yollar aradığı bir olgu olmuştur. Bu kaçınma yollarının en bilineni ise ölümün ardından gidilecek alternatif bir dünya ve yok olan fiziki varlığın yerine geçecek sonsuz bir ruh kavramı yaratmaktır. Ölüme karşı geliştirilen bu inanış ve davranışların günümüzde Rusya Federasyonu sınırları içindeki Hakas Cumhuriyeti'nde yaşayan Hakaslardaki durumunu ortaya koyabilmek için bu halkın ölümü algılayışının Şamanizm bağlamında incelendiği bir araştırma yapılması planlanmış ve Hakas-Minusinsk Vadisi'nde geçmişten günümüze dek var olan inanışlar ile cenaze pratikleri bu doğrultuda detaylı biçimde ele alınmıştır. Hakasların ölüme dair birtakım pratiklerinin ve günümüzde hâlâ yaşatmakta oldukları diğer pek çok inançsal uygulamanın altında yatan Şamanik felsefenin de açıklanmasıyla tarihsel süreçte Yenisey Kırgızlarının yaşam, ölüm ve öbür dünya tasarımlarının da ortaya koyulması amaçlanmıştır. Bu doğrultuda nitel araştırmalarda en sık kullanılan veri toplama aracı olan görüşme ve gözlem yöntemlerine başvurulmuş ve Askiz Bölgesi ve başkent Abakan olarak belirlenen araştırma bölgelerinde yirmi bir Hakas ile görüşmeler yapılmıştır. Toplanan veriler ise literatür taraması yoluyla ulaşılan arkeolojik ve etnografik kayıtlarla desteklenerek yorumlanmaya çalışılmıştır. Bu çalışmanın alanındaki diğer çalışmalardan en önemli farkı, Türklerin ölümü algılayışları ve ölüme dair uygulamalarının Hakas Türkleri örneğinde ilk kez kapsamlı bir biçimde, alan araştırmasına dayanarak ele alınmış olmasıdır.

Death has always been a phenomenon that humanity tried to avoid throughout history. The most widely recognized way of death avoidance is creating an alternative world and a concept of eternal soul that replaces the physical body after death. In order to reveal the situation of these beliefs and practices developed against death among Khakases living in the Republic of Khakasia (Russian Federation), it is planned to conduct a research on the perception of death in Khakas culture in the concept of Shamanism. For this purpose, old and present beliefs and funerary customs in the valley of Khakas-Minusinsk was discussed in detail. It is also aimed to express the ideas about life, death, and afterlife of Yenisei Kyrgyz throughout history by interpreting the Shamanic philosophy underlying many Khakas rituals relating to death. The most common methods of data collection in qualitative research, interviews and observations were used for this purpose. Depth interviews were conducted with 21 Khakases in the region of Askiz and the capital city Abakan. Collected data was tried to analysed and interpreted with the help of arheological finds and ethnographic field notes achieved through literature review. The most significant difference between this dissertation and the other researches of the same area and topic is that the perception of death and the practices relating to this phenomenon in Khakas culture was extensively approached for the first time on the basis of fieldwork.