Türkiye`de yapılan nüfus sayımlarında kapsam ve cevaplama hataları

Abstract

118 ÖZET Çalışmada, DİE tarafından yapılan 1975-90 yılları arasındaki nüfus sayım bilgileri kullanılarak, sayımlarda gözlenen kapsam (eksik veya fazla sayım) ve cevaplama hataları, yaş ve cinsiyet açısından incelenmiştir. Kapsam ve cevaplama hataları tespit edilirken, sayımlar tek tek ele alınmış, ardışık sayımlar arası tutarlılığa bakılmıştır. Ardışık sayımlar arası tutarlılık nüfus kuşakları analizi ve hayatta kalma hızlarına bakılarak irdelenmiş; sayımlan tek tek incelerken ise, Whipple ve Myers indeksleri, yaş oranı, yaş-cinsiyet doğruluk indeksi, hareketli ortalama ve cinsiyet oranları hesaplanmıştır. Ayrıca, sayım bulguları saha araştırmalarından elde edilen bulgular ile karşılaştırılmıştır. Bu çalışmadan elde edilen bilgiler ise özetle şunlardır: 1975-80-85-90 nüfus sayımlarında 0-4 yaş grubu eksik ve hatalı beyan edilmiştir. Bunun en büyük nedeni 0 yaşındaki nüfusun bir bölümünün 'özellikle kız çocuklarının' ihmal edilmesidir. 0-4 yaş grubundaki nüfusun bir kısmı da 5-9 yaş grubunda beyan edildiği için 5-9 yaş grubunda fazla bildirimler mevcuttur. Nüfusta ileri yaş gruplarında da hatalı yaş bildirimleri vardır. Özellikle kadın nüfus yaşlarını erkeklerden daha hatalı bildirmişlerdir. Hem kadın hem de erkek nüfusun en çok tercih ettiği yaşlar sonu 0 ve 5 ile biten yaşlar olmuştur. Dikkati çeken bir başka nokta da yuvarlama eğiliminin her iki cinsiyette de olmasına rağmen zaman boyutunda incelendiğinde bu eğilimin azalmasıdır.119 Sayım bulguları ile saba araştırmalarından elde edilen bulgular karşılaştırıldığında ise sayımlarda yapılan yaş ve cinsiyet ile ilgili hatalar saha araştırmalarında da gözlenmiştir. Bütün bunlardan çıkartılacak sonuç, Türkiye'de yapılan nüfus sayımlarında, gerek kapsam hatalarının (eksik ve/veya fazla sayım) gerekse cevaplama hatalarının bulunduğu ve cevaplama ve kapsam hatalarının sistematik bir biçimde belli yaş gruplarında yapıldığıdır. 1980 nüfus sayımında bazı yaş gruplarında eksik ve/veya hatalı bildirimler, 1985 sayanında fazla ve/veya hatalı bildirimler ve 1990 nüfus sayımında ise eksik bildirimlerin yanısıra hatalı bildirimler de mevcuttur.

120 SUMMARY In the study, coverage errors (under-counting or over-counting) and response errors observed in censuses have been examined in terms of age and sex by using 1975-90 population census data of SIS. While coverage and response errors are examined, censuses are analyzed one by one, and consistency between consecutive censuses has been studied. Consistency between consecutive censuses has been examined by means of cohort analysis and survival rate. Whipple and Myers indices, age ratio, age-sex accuracy index, moving average and sex ratios are calculated while censuses are examined individually. Moreover, census findings are compared with survey findings. The results obtained from the study in summary are: 0-4 age group has been under- counted and incorrectly reported. The main reason is the neglect of part of population, especially girls, age 0. Since, part of the population at age 0-4 has been reported at the age group of 5-9, there is over-counting of age group 5-9. There is also incorrect reporting of age reports in elderly age groups. Especially woman population has incorrectly reported their ages than men. Both woman and man has preferred the ages ending with 0 and 5. The other noticeable point is that, although both sexes have the rounding trend, this trend decreases over time. When census findings are compared with survey findings, errors related with age and sex in census are also observed in surveys.121 Consequently, population censuses implemented in Turkey have both coverage (under- counting and/or over-counting) and response errors. Response and coverage errors are observed in certain age groups systematically. Under-count and/or incorrect reporting of certain age groups in 1980 population census, over-count and/or incorrect reporting in 1985 population census and incorrect reporting as well as under-count in 1990 population census are observed.