Differentiation in the demographic structure of Gökçeada since 1923

Abstract

Gökçeada (îmroz) Türkiye'nin Ege Denizi 'ndeki meskun iki adasından biridir. Üzerinde yerleşimin olduğu 5000 yıllık tarihi boyunca coğrafi konumu nedeni ile çok sayıda devletin egemenliği altına girmiş olan ada, 1453 yılında İstanbul'un fethi ile Osmanlı toprağı olmuş, 1923 yılında imzalanan Lozan Anlaşması ile Türkiye'ye katılmıştır. Osmanlı egemenliğinde olduğu dönem boyunca ve cumhuriyetin ilanında. ada nüfusunun tamamına yakınını Rumlar oluşturmakta idi. 1927 yılında yapılan ilk nüfus sayınımda 6762 olan ada nüfusu, geçen 80 yıllık dönemde Türkiye'nin diğer bölgelerine oranla küçük bir değişiklik göstererek 8894' e ulaştıysa da, adanın nüfus örüntüsü önemli şekilde değişmiştir. İlk bakışta durağan görünen ada nüfusunun kır ve kent alanına dağılımı, nüfusun yaş yapısı, cinsiyet oram, ve etnik yapısı tamamen farklılaşmıştır. Adada kent nüfusunu payı 1960'lardan itibaren hızla artmış, yerleşik nüfusun içerisinde çocuk nüfusu ve genç nüfus azalmış, cinsiyet oranı kadınların aleyhinde değişmiş ve adadaki Rum nüfusu yok olmaya yüz tutmuştur. Bu tezde amaçlanan Cumhuriyetin ilanından bugüne Gökçeada' mn nüfusunun dönüşümünü incelemek ve bu dönüşümün nedenlerini ortaya koymaktır. Bu amaçla öncelikle 1927 yılında beri yapılmakta olan Genel Nüfus Sayım' lannm sonuçları değerlendirilmiş, ada nüfusunu ilgilendiren belgeler derlenmiş ve adada iki aşamalı bir saha çalışması yapılmıştır. Bu çalışmanın ilk aşamasında adanın yerel yöneticileri, köy muhtarları, ve adanın dönüşümünün canlı tanığı olan kişilerlerle görüşmeler yapılmıştır. Saha çalışmasının ikinci aşaması olan hanehalkı araştırmasında ise, adada yaşayan hanelerin yaş, cinsiyet, medeni hal, eğitim gibi demografik özelliklerine, doğurganlık çağındaki evlenmiş kadınların doğurganlıklarına, hanedeki ölümlere vegöçlere, adaya sonradan gelenlerin göç öykülerine ve hane üyelerinin adada yaşama veya adadan ayrılma isteklerine dair bilgiler toplanmıştır. Tüm demografik bileşenler incelendiğinde, bunlara ilişkin değişimin doğumlar ve ölümlerden çok adaya ve ada dışına göçlerden kaynaklandığı görülmektedir. Adanın Rum nüfusu, Lozan Anlaşması ile başlayan Rum ve Türk nüfusunun mübadelesinden İstanbul ve Bozcaada Rumları ile beraber muaf tutulmuş ancak Türkiye ile Yunanistan arasındaki 1950'lerde artmaya başlayan politik gerginlikle beraber hızla azalmıştır. Ada bir yandan hızla dışarı göç verirken, bir yandan da 1945 yılından itibaren toplu göçler almaya başlamıştır. 1960'larda askeri personel, açık cezaevi mahkumları ve yatılı okul öğrencileri ile kurumsal nüfusu artan adada, yerleşik nüfus da Türkiye'nin çeşitli bölgelerinde topraksız köylülerin, doğal afetler nedeni ile evlerini ve topraklarını kaybedenlerin ve enerji santrallerinin yapımı esnasında toprakları kamulaştırılanların Gökçeada'ya İskam ile artmıştır. 1973 yılından itibaren sonuncusu 2000 yılında olmak üzere adada iskanla gelenler için 4 ayrı köy ve bir köye bağlı mahalle kurulmuştur. Saha çalışmasının sonuçlan ada dışında doğanların nüfusun dörtte üçünü oluşturduğunu, adada doğurganlığın, 15 yaş altı nüfusun payının Türkiye geneline göre düşük olduğunu, Rum nüfusun çok küçük yaşlı bir gruptan ibaret olduğunu, tayin ile adaya gelen büyük grubun kısa dönemlerle değişmesinin sosyal ve demografik entegrasyonu engellediğini göstermektedir. Gökçeada'da yaşayan her dört kişiden birinin ada dışma yerleşmek üzere bir planı vardır. Adadaki her sekiz haneden birinden son beş yıl içerisinde en az bir kişi ada dışına göçmüştür. Bu kişilerin çoğunluğunu kısıtlı iş ve eğitim olanakları nedeni ile Gökçeada'dan şikayetçi olan gençler oluşturmaktadır.

Gökçeada (İmroz) is one of the two islands of Turkey on the Aegean Sea with resident population. Through its 5000-year history of habitation the island has been ruled over by many states due to its geological location and it has become an Ottoman land by the conquest of Istanbul in 1453. By the sign of the Treaty of Laussane (1923), the island belonged to Turkey. Through the reign of Ottomans and during the proclamation of the Republic, almost all of residents of the island were Greek. Despite the substantial alteration in the characteristics and structure of the population, the size of the total population have exhibited a kind of constancy in the 80-year period between 1923 and 2001. In the first census held in 1927, the island's population was 6762 and it reached to 8894 by the year 2000. This slight increase may generate the view that the island has a rather stationary population, however, the distribution of urban/rural population, the age structure of population, the sex ratio, and the ethnic composition involved remarkable variations. Since 1960s, the proportion of urban population in the total population of the island has increased substantially, a long with the decrease in the' share of the children and young population in the total resident population, sex ratio has altered disadvantageous^ for women, and the Greek population has tended to disappear. The primary objective of the thesis is to work on the differentiation of population structure of the island during the republican era and to put the dynamics of this process forward in detail. With this motivation, first the outcome of the set of population censuses held since 1927 were analysed and a two-stage field survey was designed and implemented along with the compilation of the documents. At the first stage of the field survey, the local administrators of the island, heads of villages, and the native population of the island who witnessed the process of transformation ofpopulation were interviewed. Questions concerning the age/sex structure and the educational and marital status of the household members were directed to the respondents. In addition, ever-married women between ages 15 and 49 were asked questions related with their reproductive history. Along with these, a set of questions was applied to the respondents on both the actual migration history of the households and their intention to migrate. A set of questions that aimed to gather information on the level of mortality was also included in the questionnaires. When all demographic components are analysed for the period, it becomes evident that changes in these components are largely explained by the migratory flows, rather than deaths and births occurred on the island. Although the native population of Gökçeada -and Bozcaaada- was exempt from the population exchange law that came into force after the signing of the treaty Lausanne, the escalating political tension between Turkey and Greece in the early 1950s accelerated the out-migration of the island's residents. At the same time, however, collective migration to the island from the mainland started in the year 1945. Throughout the 1960s, the Island's population exhibited a rapid increase: The arrival of the military force, the prisoners and the students of the boarding school highly contributed to the increase in the institutional population of the island, whereas, the peasants who were displaced due to several factors -such as natural disasters and construction of power plants- and were settled on the island increased the size of resident population of Gökçeada. Since the year 1973, four villages and a sub-district were formed for these displaced people. The outcomes of the field survey show that the three fourth of the population on the island were born outside the island and the share of population under age 1 5 is lessthan that of Turkey. The Greek population consists of a small group of old people. The large group of migrants who come to the island with official appointments shift regularly, and therefore, they do not fully integrate with the social and demographic structure of the island. It is observed that one in every eight households have lost at least one of their members in the last 5 years due to out-migration and one in every four islanders has the tendency to leave the island. These are usually the young people who complain for the limited educational and employment opportunities on the island.