Malatya Ovası`nın hidrografik özellikleri

Abstract

XI i OZET / i> f ) r / Yüksek Lisans Tezi N <> J`` »- 5 11 Malatya Ovası'nın Hidrografik Özellikleri Sunal TOPCU Fırat Üniversitesi Sos. Bil. Enst. Coğ. Ana Bil. Dalı 1998, Sayfa : 127 Araştırma alanı Doğu Anadolu Bölgesi 'nin Yukarı Fırat Bölümünde yer almaktadır. Araştırma alanını, akarsularla yarılmış alçak plato özelliğindeki Malatya Ovası teşkil etmektedir. Ova; kuzeyde volkanik yapılı Yamadağı'nın uzantılarını teşkil eden alçak plato sahası; batıda Nurhak dağlarının uzantılarını teşkil eden Hekimhan'a kadar uzanan plato sahaları, güneyde KD-GB yönlü Malatya Dağları ile çevrelenmiştir. Kabaca dik üçgeni andıran Malatya Ovası kuzey-güney doğrultusunda genişliği 30-35 km., doğu batı yönünde uzunluğu ise 55-60 km.dir. Ortalama yükseltisi 750-1000 m. arasındadır. Havza özelliği gösteren araştırma alanının sularını, havzanın ortasına yerleşmiş doğu-batı yönlü Tohma Çayı kollan ile birlikte boşaltmaktadır. Tohma çayının yanı sıra araştırma alanındaki diğer önemli akarsular Sultansuyu, Beylerderesi, Şişman Çayı, Fırat'a doğrudan kansan Kuruçay'dır. Malatya dağlarından doğan kaynaklarla beslenen güney- kuzey yönünde akışlı Beylerderesi, Ordüzü, Şişman çayı, Aydoğan dere, Cünütlük dere, güneybatı-kuzeydoğu yönlü Sultansuyu ova tabanında Tohma'ya katılarak sentripedal drenaj ağı oluşturur. Malatya Ovası Tohma'nın açmış olduğu Hisarcık boğazıyla Darende- Gürün havzasına bağlanmakta, geçmiş olduğu sahanın sularını, kendisini besleyen yan kollarla birlikte Fırat'a boşaltmaktadır. Böylece Malatya havzası; açık havza özelliği kazanmaktadır.XII Tohma; araştırma alanı içinde dağlık alana yerleşerek boyuna; yüksek kesimlerden havzaya doğru eğimi takiben yerleşmiş akarsular. Sultansuyu, Beylerderesi, Ordüzü, Aydoğan, Cünütlük, Şişman Çayı, Fırat'a doğrudan kansan Kuruçay morfolojik yapıyı enine kesen akarsulardır. Araştırma alanında paralel, dandritik, kafesli, radyal drenaj ağı görülmektedir. Malatya havzasının en önemli akarsuları Abdülharap çayı, Şişman çayı, Tohma Çayı, Sultansuyu, Beylerderesi'nin akım değerleri yaz aylarında minimum, ilkbahar aylarında maksimum seviyeye çıkmaktadır. Akarsuların akımı genel olarak iklimin etkisi alımdadır. Akarsular ilkbahar yağışları ve karlarla beslenmektedir. Malatya Ovası'nın yeraltısuyunun doğal drenajım sağlayan güneyden kuzeye akan Beylerderesi, Aydoğan dere, Ordüzü, Cünütlük deresidir. Permiyen yaşlı mermerler, Eosen yaşlı kireçtaşı, Pliyosen yaşlı çakıltaşları, Pliyokuvaterner yaşlı çakıltaşları ovanın yeraltısuyunu taşıyan akiferlerdir. Malatya havzasında Tohma'ya katılan akarsuların bir çoğu Beylerderesi, Aydoğan dere, Sultansuyu vb. yeraltısuyunun yeryüzüne çıkış noktası olan kaynaklarla beslenmektedir. Büyük akım değerleri gösteren kaynaklar Elemendik, Derme-Gündüzbey (Pınarbaşı), İnekpınarı, Horata, Ordüzü (Pınarbaşı)dır. Kaynakların oluşumu genel olarak karstlaşma, geçirimli-geçirimsiz formasyon ve fayların denetimindedir. Malatya havzasında yeraltısuyundan yararlanma nedeniyle içme-kullanma, araştırma amaçlı olarak 1959-1990 yıllan arasında sondaj kuyuları açılmıştır. Sondaj kuyuları Malatya il merkezi, Kernek, Kindirli köyü, Hatunsuyu, Samanlı ile Beylerderesi arasındaki Karakavak-Topsöğüt sahasında, Dilekköyü, Eski Malatya civarında açılmışlardır.XIII Zengin yüzeysuyu potansiyeline sahip havzada önemli akarsular üzerinde barajlar inşa edilmiştir. Ova tabanı ortasına yerleşmiş en büyük akarsu Tohma (783,1 hm3/yıl) üzerinde Medik, Sultansuyu (205,6 hm3/yıl) üzerinde Sultansuyu, Abdülharap Çayı (110,1 hm3/yıl) üzerinde Çat barajı inşa edilmiştir. Ayrıca Kuruçay (128,9 hm3/yıl) üzerinde Boztepe, Şişman çayı (66,0 hm3/yıl) üzerinde de Kapıkaya adıyla iki barajın yapımı planlanmıştır.

XIV j>- ?$&* â't '^. SUMMARY Kfi£ «J&%$/ A Thes is of Master of Arts ***»*« Hydrographical Features of the Malatya Plain Sunal TOPCU Department of Geography, Institute of Social Sciences Fırat University 1998, Sayfa : 127 Our research area is located at the upper part of Fırat at East Anatolia Region. The Malatya Plain characterized as a low plateau and divided through running waters constitutes the research area. The plain is surrounded by the low plateau area constituting the extents of the volcanic-structured Yamadağı is the north, by the plateau areas extending as far as Hekimhan and forming the extents of the Nurhak Mountains in the west, and by the Malatya Mountains extending in the NE-SW direction in the south. Roughly the Malatya Plain similar to a right triangle is 30-35 km wide in the north-south direction is 55-60 km. It's average height is between 750-1000 m. The Tohma stream, located in the middle of the river-basin in the east-west direction, drains the waters of the research area having the characteristics of a river-basin, together with It's subdivisions. Besides the Tohma stream, other important waters in our research area are Sultansuyu, Beylerderesi, Şişman Stream and Kuruçay joining directly in to the Euphrates. Beylerderesi fed by the sources stemming from the Malatya Mountains and flowing in the South-North direction, Ordüzü, Şişman Stream, Aydoğan, Cünütlük, Sultansuyu in the southwest-northeast direction form a centrepental drainage-web by joining in to the Tohma in the floor of the plain. The Malatya Plain is linked to the Darende-Gürün river-basin through Hisarcık gullet opened by the Tohma, and drains the waters of the area throughXV M> u i % i which at passes together with the subdivisions feeding it. Thus, the Malatya river basin obtains the characteristic of the open river basin. ' t,', Within the Tohma research area, the waters fixed in to the nver-basin coming from the high places paralleling to the slope in the length direction are Sultansuyu, Beylerderesi, Ordüzü, Aydoğan, Cünütlük, Şişman stream, and Kuruçay joining directly in to the Euphrates and cutting the morphological structure in width. A parallel, danthrhytic, latticed and radial drainage web is also seen in the research area. The flowing values of the Abdülharap, Şişman Stream, the Tohma, Sultansuyu and Beylerderesi which are the most important running-waters of the Malatya river-basin are at low level in summer and at maximum level in the spring months. The flow of the waters is generally under the influence of the climate. The running waters are fed with the spring-rains and snow. The running-waters providing the natural drainage of the underground waters at the Malatya plain and flowing from the south to the North area Beylerderesi, Aydoğandere, Ordüzü and Cünütlük stream. Permigen old marbles, Eosen old limestone, Pliyosen old pebbles in the plain are the underground works. Carrying the underground waters of the plain. Many of the running-waters joining in to the Tohma at the Malatya river-basin are Beylerderesi, Aydoğan stream, Sultansuyu, etc. Which are fed with the sources being the springing point of the underground water. The sources showing (having) by flow values are Elemendik, Derme, Gündüzbey (Pmarbaşı), İnekpınan, Horata, Ordüzü (Pınarbaşı) etc. formation of the sources is generally under the control of Karst Permeable-impermeable formation fault. Bore-holes have been dug between 1959-1990 with the purpose of drinking, using, in vestigating because underground water in the Malatya river basin was being used beneficially.XVI )ih. Bore-holes have been dug in Malatya city-center at Kernel kmdirli village, Hatunsuyu at Karakavak-Topsöğüt area between Samanlı and Beylerderesi at Dilekköyü and around old Malatya. Dams have been constructed (built) over the most important nmning- waters at the river-basin having a rich surface-water potential. Medik dam-lake (783,1 km /year) over the Tohma which is the biggest running-water located at the floor of the plain, Sultansuyu (205,6 kmVyear) over Sultansuyu, and Çat.a (110,1 km7year) over the Abdiilharap stream have been built. More over two.a dams named Boztepe (128,9 km /year) over Kuruçay and Kapikaya (66,0 km /year) over Şişman stream have been planned to be built.