İbn Sînâ hikayeleri üzerinde mukayeseli bir araştırma

Abstract

Türklerin Müslüman oluşlarından sonra yetişen Türk İslâm filozofları, hayatları ve eserleriyle hem kendi sahalarının önde gelen kişilerinin, hem de geniş halk kitlelerinin ilgisini çekmişlerdir. Bu İslâmî geleneğin ışığında yetişen önemli şahsiyetlerden birisi de Ebu Ali el-Hüseyin bin Abdullah İbn Sina'dır. İbn Sînâ büyük bir filozof, hekim, matematikçi, fizikçi kısaca bir bilgin olarak ilim tarihinde yerini almış, halk muhayyilesinde de yaşatılmaya devam eden yer yer hayatı etrafında efsanelerin, fıkraların anlatıldığı çok yönlü bir kişidir. Sözlü ve yazılı kaynaklarda tespit ettiğimiz `Ebû Ali Sînâ Hikâyeleri`, gerek halk hikâyesi gerekse masal, efsane, fıkra ve halk hekimliği açısından dikkati çeken bir eserdir. Özellikle de hikâyelerin Binbir Gündüz, Binbir Gece Masalları, kıssalar, efsaneler ve menkabeler ile olan münasebeti dikkat çekicidir. Tespit ettiğimiz varyantlarda, İbn Sina'nın gerçek hayatı ile bağlantıların da bulunduğu hikâyeler, mübalağalı anlatımlar, İbn Sînâ'ya atfedilen efsanevî ve menkabevî özelliklerin yoğunluğu ile doludur. Metinlerde şaman vasıflarından, şeyh-i kâmil olma yolunda ilerleyen İbn Sînâ, sembolik ödül ve cezalarıyla, olağanüstü vasıflarıyla toplumdaki ahlakî değerlerin tükenişine, kültürel çöküşe engel olmaya çalışan, nasihatler veren bir velî ayrıca hekim, sihirbaz, büyücü, şaman, fıkra tipi vasıflarıyla karşımıza çıkar. Bütün bu örnekler gösteriyor ki İbn Sînâ, sözlü gelenekte hem gerçek hayatındaki mucizevî başarılarına bağlı olarak, hem de halkın ihtiyaç duyduğu konulara göre muhayyilesinde yarattığı ideal bir kişi olarak yaşamaya devam edecektir. Anahtar Kelimeler: Türk kültürü, anlatmaya dayalı türler, olay örgüsü, tahlil.

Turk-Islam philosophers who have brought up after Turks' conversion into Islam attracted attention of both the leading persons of their working field and wide crowd of people with their life and works. One of the important persons who was educated under this Islamic tradition is Ebu Ali el-Hüseyin bin Abdullah Ibn Sînâ. Ibn Sînâ is a multi-dimensional person who has taken his place in the history of science as a philosopher, doctor, mathematician, physicist, shortly a scholar; continues to be kept alive in the public imagination too; from time to time myths, anecdotes are narrated about his life. `Ebu Ali Sînâ Stories`' which we have found out in verbal and written sources is a work that draws attention both in respect of folk story, and tale, myth, anecdote and public medicine. In particular, the relation of the stories with Binbir Gündüz, Binbir Gece Masalları, tales, myths and legends is attractive. Variants that we have found find are full of stories containing also connections with Ibn Sînâ's true life, exaggerated expressions, density of mythical and legendary properties attributed to Ibn Sînâ. In the texts, Ibn Sînâ who advances in the way of becoming şeyh-i kâmil from his shaman qualities faces us as a saint giving advices, trying to prevent cultural decline and exhaustion of moral values in society with his extraordinary properties and symbolic awards and punishments, in addition such qualities as doctor, magician, shaman, and type of anecdote. All of these examples indicate that Ibn Sînâ will continue to live in the verbal tradition both depending upon his miraculous achievements in his true life and as an ideal person the people create in their imagination according to themes which they need. Key words: Turkish culture, narration-based species, sequence of events, analysis.