Kanser hastalarının sosyal destek algısı ve yaşam kalitelerinin değerlendirilmesi (İki hastane örneği-Ankara)

Abstract

Kanser tüm dünyada önemli bir halk sağlığı sorunu haline gelmiştir. Tedavi yöntemleri, semptom kontrolü, fizyolojik, psikolojik ve sosyal iyilik halinin sürdürülmesi kanserli bireylerin üstesinden gelmesi gereken bazı önemli sorunlardır. Hastalık ve tedavi nedeni ile ortaya çıkabilecek sağlık sorunlarının önlenmesi ve sorunlarla baş etme açısından, olumlu sağlık davranışı geliştirme, öz bakım gücünü artırma, sosyal destek ağını kuvvetlendirme, danışmanlık ve bilgilendirme-eğitim vermenin yaşam kalitesi ve algılanan sosyal desteği olumlu etkilediği düşünülmektedir. Bu tanımlayıcı araştırma Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi İbn-i Sina ve Cebeci Hastaneleri ve Dr. Abdurrahman Yurtarslan Ankara Onkoloji Eğitim ve Araştırma Hastanesi Tıbbi Onkoloji Bölümlerinin yataklı kliniklerinde ve ayaktan kemoterapi, radyoterapi yapılan birimlerinde yürütülmüştür. Çalışmanın amacı, katılımı kabul eden 18 yaş üstü meme, kolorektal, akciğer ve mide kanseri hastalarının, yaşam kalitesi ve algıladıkları sosyal destek düzeyini, demografik ve hastalıkla ilişkili etmenler temelinde tanımlamaktır. Veriler araştırmacı tarafından Mart- Ağustos 2013'te yüz yüze görüşme tekniği ile toplanmıştır.Veri toplama formu; sosyo-demografik özellikler ve hastalığa ilişkin özelliklere yönelik sorular; WHOQOL-8.Tr Yaşam Kalitesi Ölçeği, EORTC QLQ-C30 yaşam kalitesi ölçeği ve algılanan çok boyutlu sosyal destek ölçeğinden oluşturulmuştur.Verilerin analizinde Statistical Package for Social Sciences'ın 15,0 sürümü kullanılmıştır. Verilerin tanımlanmasında, sayı, yüzde, ortalama ve standart sapma hesaplanmıştır. Normal dağılıma uygunluk değerlendirilmiştir. Tek yönlü ANOVA testi, Bonferroni testi, t testi, Pearson Korelasyon analizi kullanılmıştır. P<0.05 düzeyi istatistiksel olarak anlamlı kabul edilmiştir.Çalışma grubunun yaş ortalaması 56,3±10,3 yıl (Min-Maks 25-90), % 59,6'sı kadın, % 82,'i evli, % 51,9'u ilkokul mezunudur. Ev hanımları grubun % 50,8'ini oluşturmaktaydı. Kendi değerlendirmelerine göre %54,7'si orta gelir grubunda idi.Grubun yarıdan fazlası (% 53,0'ü) ayaktan tedavi birimi hastasıdır. Tanıları sırasıyla% 39,3 meme, % 23,9 kolorektal, % 20,6 akciğer ve % 16,2 mide kanseridir. Grubun % 66,2'si bir yıldan daha kısa bir süre önce tanı aldıklarını bildirmişlerdir, % 50,8'inin `Eastern Cooperative Oncology Group` (ECOG) performans puanı `0`dır, % 60,2'sinin ailesinde herhangi bir kanser öyküsü yoktur, % 65,9'u kanser hastalığı ile ilgili ameliyat olmuştur, % 72,8'i hastalığı ile ilgili herhangi bir sorun yaşadığında ilk olarak kendi olanakları ile hastaneye başvurduğunu, % 87,9'u hastalığı ile ilgili kendisine bilgilendirilme yapıldığını, % 29,7'si sunulan bilgiyi oldukça yeterli bulduğunu, % 76,6'sı son bir ay içinde herhangi bir bakım gereksinimi olmadığını belirtmiştir.Çalışma grubuna göre kanser hastalığının nedensel bileşenleri arasında (en çok) stres, alışkanlıklar ve sağlıksız beslenme biçimleri yer almaktadır, grubun % 35,0'i zaman içinde hastalığının nasıl seyredeceğini bilmediğini belirtmiştir.Ölçekten alınabilecek en yüksek puan 5 iken, grubun WHOQOL-8.Tr yaşam kalitesi ölçeği puan ortalaması 3,5±0,8'tir. WHOQOL-8.Tr yaşam kalitesi ölçeği puan ortalamaları açısından yaş, medeni durum, öğrenim durumu, çalışma durumu, algılanan ekonomik durum, yetişilen sosyal çevre, tanı sonrası süre, ECOG performans durumu, ek hastalık varlığı, bilgilendirilme durumu, verilen bilgiye ilişkin algı durumu grupları arasında istatistiksel olarak anlamlı (p <0.05) farklılık saptanmıştır.Ölçekten alınabilecek en yüksek puan 100 iken, EORTC QLQ-C30 ölçeğinin genel iyilik puanı ortalaması 55,7±26,6 bulunmuştur. EORTC QLQ-C30 yaşam kalitesi ölçeği genel iyilik hali puan ortalamaları açısından yaş, algılanan ekonomik durum, yetişilen sosyal çevre, kanserin primer ya da metastaztik olma durumu, tanı sonrası geçen süre, ECOG performans durumu, ek hastalık varlığı grupları arasında istatistiksel olarak anlamlı (p <0.05) farklılık saptanmıştır.Ölçekten alınabilecek en yüksek puan 84 iken, grubun Algılanan Toplam Sosyal destek puan ortalaması 59.4 ± 14.9' tür. Algılanan Toplam Sosyal destek puan ortalaması açısından; medeni durum, öğrenim durumu, çalışma durumu, ekonomik durum algısı, evde yalnız yaşama durumu, yetişilen sosyal çevre, ECOG performans durumu grupları arasında istatistiksel olarak anlamlı farklılık (p <0.05) saptanmıştır.Yaş ile WHOQOL-8.Tr yaşam kalitesi ölçeği puan ortalaması (r=0.195 p<0.001), EORTC QLQ-C30 ölçeği fiziksel işlevsellik puan ortalaması (r=0.249 p<0.001) arasında negatif yönde anlamlı ilişki bulunmuştur.Tanıdan geçen süre/ay ile WHOQOL-8.Tr yaşam kalitesi ölçeği puan ortalaması (r=0.141, p=0.007), EORTC QLQ-C30 ölçeği fiziksel işlevsellik puan ortalaması (r= 0.130, p=0.013) ve aileden alınan sosyal destek algısı puan ortalaması (r= 0.134, p=0.010) arasında negatif yönde anlamlı ilişki bulunmuştur.Bulgular Toplam Sosyal Destek Algısı puan ortalamasının, WHOQOL-8.Tr ölçeği yaşam kalitesi puan ortalaması ile EORTC QLQ-C30 ölçeği genel iyilik hali puan ortalaması sırasıyla; r=0.428 p<0.001, r=0.314 p<0.001) ve dört işlevsel alt boyut (fiziksel, duygusal, bilişsel, sosyal) puan ortalamaları; arasında pozitif yönde anlamlı ilişki olduğunu yansıtmaktadır.Bu çalışma, sosyodemografik ve hastalık özellikleri açısından kanser hastalarının algıladıkları sosyal desteği ve yaşam kalitelerini değerlendirmeyi denemektedir. Bu konuda gelecekte yapılacak çalışmalara ışık tutabilir ve bilimsel veri tabanı sağlayabilir.

Cancer has become an important public health challenge all around the world. Treatment methods, symptom control, sustaining physiological, psychological and social well-being are some important issues that individuals with cancer must to tackle. From the point of view of preventing and coping with health problems related to illness and treatment; positive health behaviors, improving self-care, strengthening social support network, providing counselling and information-education are considered positive affecting factors as regard to quality of life and perceived social support. The descriptive study has been carried out in the inpatient clinics and in the outpatient chemotherapy and radiotherapy units of the Medical Oncology Departments of the Ankara University Faculty of Medicine Hospitals and of the MD Abdurrahman Yurtarslan Ankara Oncology Training and Research Hospital The aim of the study was to define the breast, colorectal, lung and gastric cancer patients' (who are older than 18 years of age and accepted participation) quality of life and the perceived social support levels with respect to demographic and illness related characteristics. Data was collected betweeen March-August 2013 with face to face interview technique by the researcher.The questionnaire has consisted of the questions related to socio-demographic and illness characteristics, WHOQOL-8.Tr quality of life scale, EORTC QLQ-C30 quality of life scale and multi dimensional perceived social support scaleData was evaluated with the use of Statistical Package for Social Sciences (version 15,0) software program by creating a data base. Numbers, percentages, means and standart deviations have been rated for data interpretation and suitability to the normal distribution have been evaluated. One-way ANOVA test, Bonferroni test and t- test, Pearson correlation analysis have been used. P<0,05 level was considered statistically significant.Mean age of the study group was 56,3±10,3 years (Min-Max 25-90), 59,6 % was woman, 82,1 % was married, 51.9 % was primary school graduates. House wives formed 50,8 % of the group. As regard to self perceptions 54,7 % was in the middle income group.More than half of the group (53,0 %) was outpatient therapy unit patient. Diagnosis' were; 39,3 % breast, 23,9 % colorectal, 20,6 % lung and 16,2 % stomach cancer in order. The study participants' 66,2 % reported that they are diagnosed less than a year ago, `the Eastern Cooperative Oncology Group` (ECOG) performance score of the 50,8 % was `0` points, 60,2 % had no cancer history in the family, 65,9 % had cancer-related operation, 72,8 % reported that they had admitted to hospital primarily by their own means for any disease related problem, 87,9 % reported that he/she had been informed about the disease and therapy process, 29,7 % suggested that information provided was quite enough, 76,6 % reported that they did not have any care requirement during the last one month.From the point of view of the study group some of the component causes of the cancer disease were (the most reported) stress, habits and unhealthy dietary patterns, 35,0 % of the group stated that they had no idea about how the disease will keep on over time. Mean WHOQOL-8.Tr quality of life scale score of the group is 3,5±0,8, wheras the maximum is 5 points.With respect to mean WHOQOL-8.Tr quality of life scale scores statistically significant difference (p <0.05) was found between age, marital status, educational level, state of employment, perceived economic status, the social environment grown, time since diagnosis, ECOG performance score status, comorbidity status, information provision status, perception related to information groups.Mean EORTC QLQ-C30 scale general well-being score of the group is 55,7±26,6, wheras the maximum is 100. With respect to mean EORTC QLQ-C30 scale general well-being scores, statistically significant difference (p <0.05) was found between age, perceived economic status, the social environment grown, the state of being primary or metastatic cancer, time since diagnosis, ECOG performance score status, comorbidity status groups.Mean Total Perceived Social Support score of the group is 59,4 ± 14,9, wheras the maximum is 84. With respect to mean Total Perceived Social Support scores, statistically significant difference (p <0.05) was found between marital status, educational level, state of employment, perceived economic status, living alone at home, the social environment grown, ECOG performance score status groups.A negative significant relationship had been found between age and WHOQOL-8.Tr quality of life scale mean scores (r=0.195 p<0.001), EORTC QLQ-C30 scale physical functioning mean scores (r=0.249 p<0.001).A negative significant relationship had been found between time since diagnosis and WHOQOL-8.Tr quality of life scale mean scores (r=0.141, p=0.007), EORTC QLQ-C30 scale physical functioning mean scores (r=0.130, p=0.013) and perceived social support from the family mean scores (r=0.134, p=0.010). Findings reflect a positive significant relationship between Total Perceived Social Support, WHOQOL-8.Tr quality of life scale mean scores and EORTC QLQ-C30 general well-being and for functional subscales' (physical, emotional, cognitive and social) mean scores (respectively; r=0.428 p<0.001, r=0.314 p<0.001).This study attempts to evaluate cancer patients' quality of life and perceived social support with respect to sociodemographic and disease characteristics. Might shed light to future studies and provide a scientific database for similar researches.