Osmanlı Devleti idaresinde Mısır (1839-1882)

Abstract

Mısır, Osmanlı Devleti'nin hakimiyetine girdiği XVI. yüzyıldan itibarendevletin en önemli eyaletlerinden biri olmuş ve bu konumunu XX. yüzyılın ilk yarısınakadar korumuştur. Osmanlı Devleti'nin ilk salyaneli eyaleti olan Mısır'ın idaresinde,merkezû otoriteden oldukça uzak bir yerde bulunması sebebiyle güçlüklerlekarşılaşılmıştır. Nil Nehri'nin hayat verdiği bu topraklarda, eski çağlardan beri gelipyerleşenler, bölgede bağımsız olarak hakimiyet kurmak için mücadele etmişlerdir. İslamfethi ve Osmanlı hakimiyeti dönemlerinde de aynı durum söz konusudur.Osmanlı Devleti'nin atadığı valiler ya bölgedeki Memluk Beyleri ile yaptıklarımücadelelerde başarısız olarak geri çekilmişler ya da başarılı olup bağımsızlıklarını ilanetmişlerdir. Söz konusu durumun ortaya çıkmasında Mısır'ın devlet merkezine uzak birkonumda bulunmasının etkisi göz ardı edilemez. Ancak Mısır'da güçlenerek hakimiyetiddiasında bulunmak adeta bir gelenek halini almıştır. Nitekim Mısır tarihinde, modernMısır'ın kurucusu olarak kabul edilen Mehmet Ali Paşa da bu topraklara ayak bastığıandan itibaren Osmanlı Devleti'nden fiilen bağımsız olmak için bir takım faaliyetleregirişmiş ve XIX. yüzyıl Osmanlı-Mısır ilişkilerinin seyrini bu yönde belirlemiştir.Mehmet Ali Paşa dönemi, Mısır'da veraset idaresinin geçerli olduğu birdönemdir ve bu durum İsmail Paşa'nın tahta geçmesine kadar devam etmiştir. BölgedeMehmet Ali Paşa ile daha sonra İsmail Paşa'nın yönetime gelmesi arasında geçensüreçte, Mısır Valiliği'ne gelen Abbas ve Sait paşalar dönemlerinde siyasi anlamda birsükûnet yaşanmıştır. Söz konusu dönemlerin önemli olayları arasında Mısır'dademiryolu yapımına başlanması ve Tanzimat Fermanı'nın bölgede uygulanmasınayönelik tartışmalar sayılmalıdır.Mehmet Ali Paşa'dan sonra Mısır tarihinde ikinci büyük reformist olarak anılanİsmail Paşa, muhtariyet haklarını genişletmek için çok çalışmıştır ve çalışmalarınınneticesinde Hidivlik unvanını elde ederek Mısır'ı neredeyse merkezden tamamenkoparmıştır. Bu dönem içerisinde, gerek Süveyş Kanalı'nın açılması gerek demiryoluağının genişletilmesi ile iktisadi ve kültürel anlamda büyük bir gelişme sağlanmıştır.Ancak bu gelişmelerin büyük masraflara yol açması maliyeyi zor duruma sokmuş veMısır'a müdahale etmek için fırsat arayan Avrupalı Devletlere gerekli bahaneyisağlamıştır.Mısır'da kanallar, fabrikalar, demiryolu ve liman inşaları Avrupalı Devletlerdenedinilen borçlarla yapılmaktaydı. Ancak, Afrika Kıtası'nda bir Avrupa medeniyetiyaratmak isteyen İsmail Paşa, bu borçların faizlerini bile ödeyemez hale gelinceAvrupa'nın ilk müdahalesi iktisadi anlamda gerçekleşmiş ve arkasından askerimüdahale gelmiştir. Bu sırada Osmanlı Devleti'nin de içinde bulunduğu siyasi veiktisadi çöküntü nedeniyle Mısır'ın işgali kaçınılmaz olmuştur.Mısır, geçirdiği tüm siyasi ve iktisadi gelişmelerin olumsuz sonuçlanmasınarağmen modernleşme anlamında oldukça büyük ilerlemeler göstermiş bir bölgedir.Mehmet Ali Paşa döneminde başlayan bu modernleşme çalışmalarının asıl maksadıaskeri gücü canlı kılmaktı. Osmanlı Devleti'ni, güçlü ordusu sayesinde zor durumlarasokan Mısır, merkezin başta ordusunu olmak üzere tüm kurumlarını modernleştirmekiçin çalışmalar yapmasına da yol açmıştır.Anahtar Kelimeler: Mısır, Osmanlı Devleti, Mehmet Ali Paşa, İsmail Paşa, TanzimatFermanı.

Egypt became one of the most important provinces of the state since it wentunder the dominance of the Ottoman State in 16.century and it kept thisstatement until the first half of 20. century. Egypt was the first ?salyaneli? province ofthe Ottoman State and since it was so away from the central authority, therewere difficulties about its management. Since the old ages, people who cameand settle in these lands where the Nile gave life, struggled for anindependent dominance in the region. This statement is the same in theOttoman and Islamic conquest terms.The viceroys who were appointed by Ottoman State were defeated by ?Memluk?feudal chiefs or beated them and decelerated their own independence. In theoccurring of this statement, being away from the center is an importantreason but also claiming dominance after being stronger in Egypt was like atradition. In just the same way, Mehmet Ali Pasha who is known as thefounder of the modern Egypt in Egypt history, tried some ways in order to beactually independent until he first came to this lands and identificated the19. century Ottoman-Egypt relations in this way.In the term of Mehmet Ali Pasha, there was ?veraset? management in Egypt andthis statement went on until İsmail Pasha. In the time period between Mehmet AliPasha came to the head and İsmail Pasha came to the head, in the terms ofAbbas and Said Pashas there was a political silence in Egypt. Some importantevents of these terms were starting the building of railway and thearguments about practicing the ?Tanzimat Fermanı? in the region.İsmail Pasha, who is known as the second big reformer after Mehmet Ali Pashain Egypt history, hardly tried to widen the ?autonomy? rights of Egypt andhad the ?Khedive title? and nearly pulled Egypt away from the centre. Inthis term, Egypt had a great economic and cultural development with openingthe Süveyş Channel and widening of the railway net. But these developments broughteconomic difficulties to Egypt and so gave the reason to the European States which wasneeded to interfere Egypt.In Egypt, channel, fabric, railway and harbor buildings were made with theloans taken from European States. But İsmail Pasha, who wanted to build up aEuropean civilization in African lands, was not able to give back theinterests of these loans anymore and the first interference of Europe cameeconomically which was followed by military interference. Occupation ofEgypt was unavoidable also because of the political and economic collapseof the Ottoman State.Although the negative results of all the political and economicdevelopments, Egypt showed big developments about modernity. Main aim ofthese modernity studies, started in the term of Mehmet Ali Pasha, was to makethe militarily force alive. Egypt gave Ottoman State difficult statements,because of its strong army. Also Egypt caused the centre to make studies inorder to develop its all institutions-first of all its army.Key Words: Egypt, Ottoman State, Mehmet Ali Pasha, İsmail Pasha, TanzimatFermanı.