Ovacık (Çankırı) ve civarı farmasyonlarının genel jeolojisi ve kömür oluşumlarının üretim bakımından incelenmesi

Abstract

ÇANKIRI OVACIK ve CİVARI FORMASYONLARININ GENEL JEOLOJİSİ ve KÖMÜR OLUŞUMLARININ ÜRETİM BAKIMINDAN İNCELENMESİ Şefik OZANÖZGÜ özet: Geriş-Ovacık linyit havzası Çankırı'nın takriben 50 km. kuzeydoğusunda ve Çankırı Çorum il sınırında bulunmaktadır. Bölgede hakim formasyon, kuzey ve doğuda görülen Mesozoik kalkerleri üzerine oturan Eosen tabakalarıdır. Tez ' in konusu olan kömürlü saha (Kuzey, Güney, Doğu ve Batıdan) mavimsi gri renkli marndan teşekkül eden İpresiyen yaşlı taban serisi ile çevrilidir. Daha alttaki üst Kratese formasyonları ise; Bürtü kuzeyinde Dedenin Tepeden kuzey doğuya doğru uzanan açık gri renkli marnlı kalkerler olarak kendini göstermektedir. Daha kuzeyde bu formasyon doğu batı istikametinde uzanmakta ve sahanın doğusunu da çevrelemektedir. Güney ve batısında ise oligosen yaşlı İncik formasyonları yer almaktadır. Taban serisi üzerinde Alt Lütesiyenin Nummilitli kumlu marn horizonu bulunmakta olup bu, alt seri ile kömür taşıyan üst seri arasında bir sınır oluşturmakta ve röper horizon olmaktadır. Arazide, Müsellim, Geriş, Fmdıcak, Ovacık, Mumcular ve Bürtü arasında kendini göstermektedir. Bunun üzerinde bulunan kömürlü seri ise Karakaya formasyonu olup Gre, Konglomera, Marn, Killi marn ve Kilden teşekkül etmektedir. Kömür teşekkülatı Alt Eosen' in üst seviyeleri ile Orta Eosen yaşlı marn tabakaları arasında teşekkül etmiş bir Gre ve Konglomeralı seri içinde yeralmaktadır. Bölge tektonik bakımdan hayli arızalıdır, özellikle kuzey güney yönünde kıvrılmalar teşekkül etmiştir. Bu kıvrılmaların oluşturduğu antiklinal ve senklinallerden, antiklinallerin aşınması sonucu antiklinal kanatlarında kömür damarları mostra vererek kendini göstermektedir. Damar adedi ve kalınlıkları yer yer değişmektedir. Damar kalınlıkları; Karamuk Deresi, Bürtü, Ovacık, Taşcatepe Kükürt Deresi, Müsellim civarındaki mostra ve imalat yerlerinde tespit edildiği gibi genelde 0,40-1,80 m. arasında değişmektedir. Kalite olarak ta, aşağı kalorisi 4700-5300 Kcal/kg arasında değişen sert, parça veren iyi kaliteli kömürlerdir. Kömürlü seri E-W yönünde uzanmakta olup, 8-9 km.lik uzunluk üzerinde mostra vermektedir. Kuzey-Güney yönündeki kıvrım kanatları arasındaki mesafe ise 4 km'yi bulmaktadır. Değişik yerlerde konglomera ve yamaç döküntülerine ve Müsellim-Bürtü köyleri arasında Alüvyonlara rastlanmaktadır.Bu sahalardan yöre sanayi ve teshin ihtiyacının bir kısmını karşılama imkanı olabilir. Halen sahalardan bazılarında bir miktar üretim çalışması mevcutsa da tektonik sonucu deforme olan damar karekterinde meydana gelen belirsizlik nedeni ile bugünkü verilere dayanılarak düzenli bir proje tatbiki mümkün değildir. Arama çalışmalarının; yapılan ön çalışmalar ve istikşaf sondajları sonunda damar durumunun genel olarak belirlenmesinden sonra, işletilebilirlik durumu da göz önüne alınarak yönlendirilmesi gerekir. Bu nedenle sahada programlanacak sondajlarla satıhtan itibaren ekonomik olarak çalıştırılabilecek açık ve kapalı işletme hudutlarının tespitinin öncelikle yapılması daha uygun olurdu. Bu tip damarlarda arama çalışmalarının ekonomiklik göz önünde bulundurularak yönlendirilmesi mutlaka gerekir. II

ÇANKIRI OVACIK ve CİVARI FORMASYONLARININ GENEL JEOLOJİSİ ve KÖMÜR OLUŞUMLARININ ÜRETİM BAKIMINDAN İNCELENMESİ Şefik OZANÖZGÜ özet: Geriş-Ovacık linyit havzası Çankırı'nın takriben 50 km. kuzeydoğusunda ve Çankırı Çorum il sınırında bulunmaktadır. Bölgede hakim formasyon, kuzey ve doğuda görülen Mesozoik kalkerleri üzerine oturan Eosen tabakalarıdır. Tez ' in konusu olan kömürlü saha (Kuzey, Güney, Doğu ve Batıdan) mavimsi gri renkli marndan teşekkül eden İpresiyen yaşlı taban serisi ile çevrilidir. Daha alttaki üst Kratese formasyonları ise; Bürtü kuzeyinde Dedenin Tepeden kuzey doğuya doğru uzanan açık gri renkli marnlı kalkerler olarak kendini göstermektedir. Daha kuzeyde bu formasyon doğu batı istikametinde uzanmakta ve sahanın doğusunu da çevrelemektedir. Güney ve batısında ise oligosen yaşlı İncik formasyonları yer almaktadır. Taban serisi üzerinde Alt Lütesiyenin Nummilitli kumlu marn horizonu bulunmakta olup bu, alt seri ile kömür taşıyan üst seri arasında bir sınır oluşturmakta ve röper horizon olmaktadır. Arazide, Müsellim, Geriş, Fmdıcak, Ovacık, Mumcular ve Bürtü arasında kendini göstermektedir. Bunun üzerinde bulunan kömürlü seri ise Karakaya formasyonu olup Gre, Konglomera, Marn, Killi marn ve Kilden teşekkül etmektedir. Kömür teşekkülatı Alt Eosen' in üst seviyeleri ile Orta Eosen yaşlı marn tabakaları arasında teşekkül etmiş bir Gre ve Konglomeralı seri içinde yeralmaktadır. Bölge tektonik bakımdan hayli arızalıdır, özellikle kuzey güney yönünde kıvrılmalar teşekkül etmiştir. Bu kıvrılmaların oluşturduğu antiklinal ve senklinallerden, antiklinallerin aşınması sonucu antiklinal kanatlarında kömür damarları mostra vererek kendini göstermektedir. Damar adedi ve kalınlıkları yer yer değişmektedir. Damar kalınlıkları; Karamuk Deresi, Bürtü, Ovacık, Taşcatepe Kükürt Deresi, Müsellim civarındaki mostra ve imalat yerlerinde tespit edildiği gibi genelde 0,40-1,80 m. arasında değişmektedir. Kalite olarak ta, aşağı kalorisi 4700-5300 Kcal/kg arasında değişen sert, parça veren iyi kaliteli kömürlerdir. Kömürlü seri E-W yönünde uzanmakta olup, 8-9 km.lik uzunluk üzerinde mostra vermektedir. Kuzey-Güney yönündeki kıvrım kanatları arasındaki mesafe ise 4 km'yi bulmaktadır. Değişik yerlerde konglomera ve yamaç döküntülerine ve Müsellim-Bürtü köyleri arasında Alüvyonlara rastlanmaktadır.A part of the industrial and heating needs of the vicinity may be obtained f rom these areas. Today some production vorks have been carried out at some of the fields. But because of the uncertainty of the deformed seam characteristics which is the result of the tectonics, it is not possible to apply a tidy project depending on the today's available data. Research activities must be directed according to the pre-studies and to the results of the development drillings and then to the determined general situation of the seam which have to be taken into account. For that reason it should be better to fix the boundaries of the economically vorkable öpen pit and underground mines from the surface with the programmed drillings. in these type of seems research activities must be directed according to the economic point of view.