Ergani-Çermik-Çüngüş (Diyarbakır) arasındaki bölgenin jeolojik özellikleri

Abstract

ÖZET Yüksek Lisans Tezi ERGANİ - ÇERMİK - ÇÜNGÜŞ (DİYARBAKIR) ARASINDAKİ BÖLGENİN JEOLOJİK ÖZELLİKLERİ Cebrail POLAT Fırat Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Jeoloji Mühendisliği Anabilim Dalı 1994 -Sayfa -102 İnceleme alanı Diyarbakır iline bağlı Ergani ilçesinin yakın batı ve kuzey batısında başlayıp, batıya doğru yine Diyarbakır iline bağlı Çermik - Çüngüş ilçeleri arasında yer alan Yeniköy'ün batısına kadar devam eder. İnceleme alanında yüzeylenen birimler yaşlıdan gence doğru; Pötürge Metamorfit- leri, Hezan Grubu kayaçları,. Guleman Grubu, Koçali Karmaşığı, Karadut Karmaşığı, Kastel Formasyonu, Gercüş Formasyonu, Hoya - Gaziantep Formasyonu, Maden Kar maşığı, Fırat Formasyonu, Çüngüş Formasyonu, Lice Formasyonu ve Şelmo Formasyo- nu'dur. İnceleme alam içerisinde görülen bölgesel ölçekteki Çermik antiklinali, Gisgis senklinali, Salihli antiklinali, Aşağışeyhan senklinali ve Hennarek Dağı antiklinali, Eosen yaşlı Midyat Grubu birimleri ile Alt Miyosen yaşlı Fırat ve Lice formasyonlarının kıvrımlanması oluşmuştur. Kıvrımlar, kenar kıvrımları kuşağının genel yapısına bağlı ola rak dış bükey kavis çizerler. Kıvrım eksenleri K 65 - 70 D doğrultuda uzanırlar. Alan; tek- tonizmanın yoğun olduğu bir bölgede bulunduğundan, kınklı yapılar bölge jeolojisinde egemen rol oynamaktadır. Bölgenin en önemli kırıklı yapısını alanın kuzeyinde kıvrımlı yapılara paralel uzanan ve kuzeye dalımlı Güneydoğu Anadolu Bindirme Kuşağı oluşturur. Bu kuşak; Pötürge Metamorfitleri, Guleman Grubu, Maden Karmaşığı, Çüngüş Formasyonu, yer yer Midyat Grubu kireçtaşlarından oluşan kütlelerin güneye doğru Arap Platformu'nun genç otokton çökelleri üzerine itilmesiyle meydana gelmiştir. Güneydoğu Anadolu Bindirme Kuşağı'ndan güneye, inceleme alanı içlerine doğru yüksek açılı ters fay lar yer alır. Sinekköy, Ergani - Salihi, Kaletepe, Karto, Sincik ters fayları bunların enn önemlileridir. Ters faylar dışında Hennarek Dağı kırık zonu dikkati çeker. Bu kesimdeki kırılmalar, yaklaşık kıvrımlı yapılara ve ters faylara paralellik sunar. Ancak inceleme alanı batısında, kırık zonu diğer yapılan keser doğrultudadır. Ayrıca KKB - GGD ve KKD - GGB doğrultulu düzenli kesme kırıkları, küçük ölçekli yırtılma fayları, Kastel Formasyonu ile allokton birimler arasındaki bindirme fayı, Karadut Karmaşığı ile Koçali Karmaşığı arasındaki dokuna k, inceleme alanının diğer kırıklı yapılarını oluşturur. Paleozoyik - Alt Mesozoyik yaşlı Pötürge Metamorfitleri'ni oluşturan kalkşist, am- fibolit, gnays seviyelerinde oldukça iyi gelişmiş şistozite gözlenmektedir. Şistozite tabaka- lanmaya paralel gelişmiştir. Birim içerisinde çok evreli deformasyon izleri sıkça gözlenmektedir. İnceleme alanındaki tektonik yapıların yaklaşık KKB - GGD doğrultulu bir sıkışma sonucunda oluştuğu, bu sıkışmanın Arap Levhası'nın Üst Kretase'den itibaren ku zeye yönelik bağıl hareketinden kaynaklandığı tezi bu çalışmada da benimsenmiştir. KKB - GGD doğrultulu sıkışmanın sonucunda oluşan küçük ölçekli kıvrımcıklar ve mikro kıvrımlar ile makaslama kırıkları daha çok sünümlü kayaçlarda yer alırken, açılma kırıkları gevrek yapılı kayaçlarda gelişmiştir. İnceleme alanında Üst Kretase ile Pliyosen aralığında yer alan Laramiyen, kısmen Saviyen, Rodaniyen ve Vallakiyen fazlarının izleri tespit edilmiştir. Çalışma alanında küçük depolanmalar şeklinde metalik cevherleşmeler gözlenmiştir. Bu cevherleşmeler, bindirme etkisiyle oluşan hidrotermal çözeltilerin, meta- morfitlerdeki kuvarsit merceklerine ve kırıklı zonlara yerleşmesiyle meydana gelmiştir. Yine Koçali Karmaşığı ve Guleman Grubu serpantinitlerinde küçük kromit depolanmaları mevcuttur. Ayrıca mermer, mıcır, yapı taşı gibi inşaat malzemesi potansiyeli mevcuttur.

Ill ABSTRACT Master Thesis GEOLOGICAL FEATURES OF THE REGÎON BETWEEN ERGANİ-ÇÜNGÜŞ-ÇERMİK (DİYARBAKIR) Cebrail Polat Fırat University GraduateeSıchool of Science and Technology Department of Geological Engineering 1994 101 Sayfa The study area lies be ween Ergani, Çermik and Çüngüş towns ofi Diyarbakır city. The formations, cropping out in the study area from older to younger, are PötUrge Metamorphics, Hezan Group Guleman Group, Koçali Complex, Karadut Complex, Kastel Fo ru ination, Gercüş Formation, ÇüngUş Formation, Hoya-Gaziantep Formation, Maden Complex, Fırat Formation, Lice Formation and Şelmo Formation. In the study area, regional scaled Çermik anticline, Gisgis syncline, Salihi anticline, Aşağışeyhan syncline, and Hennarek mountain anticline were formed by folding of Eocene aged Midyat Groups and Early Miocene aged Fırat and Lice ``» Formations folds, depending on the general shape of folding zone have concave shape o Fold axes lie on the direction of N65- 703. The study area is found in ahighly tectonized re gion. Fractures are the most important gMlsgxiso structure in the regional geology. The most important geological st ructure of the region is Sout East Anatolian Thrust Zone which trends parallel to the folds and dips towards to north. This thrust 2one was formed by thurusting of PötUrge Meta morphics, Guleman Groups, Madten; Complex, CUngUş Formation, regionaly limestone blocks of Midyat Groups on to the youn-IV ger deposits of Arabian Plate 0 Prom Southeast Anatolian Thrust Zone to the study area there are high angle reverse faults, Sinekköy, Brgani-salihi, Kaletepe, Karto, Sincik faults are the most important rewerse faults. Besides rewerse faults, Hennarek Mountain fracture zone is also important» In this re gion, fractures are parallel to the folds and rewerse faults» However, in the western part of the study area fracture strike not parallel to. Besides, fractures which trend OTW-SSB and NNB-SSW con jugate fractures small-scale slip faults, thrust fault between Kastel Formation and alloctonous units, normal faults between Karedut Complex and Kagali Complex are other fractures in the study area. In Paleozoic-Early Mesozoic aged Pötürge Metamorphics (which consist)of calcschist, amphibolite and gners, schisto- sity planes were well developed parallel to the bedding many phases of observed in the unit. The suggestion, which says that there has been a compres sion due to the movement of Arabian Plate to the north since Late Cretaceous, is supported in this study. In the study area all tectonic structures were developed because of this comp=* ression. Small scale fractures, micro fractures and conjugate frac tures were developed by the compression in the direction of NNW-SSE on compotend rocks, while tensional fractures were de veloped on less compotent» In the study area, between Late Cratecaous and Pliocene, Laramian phase was observed, partly clues of Savian, Hadoni- an and Yallakian phases were observed.Small occurences of metalle minerals were observed in the study area» These mineral i zatrons were deposited from hydrothermal solutrons formed due to thrusting along guar- taite unit of PötUrge Metamorphics within the fractura 30- nea* Alau some small chromite deposits. ara found in Koçali Complex and Guleman Group»