Mevlânâ Hâlid-i Bağdâdî`nin `El-ikdu`l Cevherî Fi`l Fark Beyne Kudreti`l Abdi ve Kesbihî İnde`l Mâtürîdî ve`l Eş`arî` adlı eserinin tenkidli neşri ve tahkiki

Abstract

Bu çalışmada, Osmanlı'nın son dönemlerinde yaşamış olan Mevlânâ Hâlid-i Bağdâdî'nin tam künyesi ile Ebu'l-Behâ Hâlid b. Ahmed b. Hüseyin eş-Şehrezûrî'nin(ö.1242/1827) `el-İkdu'l Cevherî fi'l Fark Beyne Kudreti'l Abdi ve Kesbihî İnde'l Mâtürîdî ve'l Eş'arî` adlı eserinin tenkidli neşri ve tahkiki yapılmıştır. Hâlid-i Bağdadî'nin söz konusu bu risalesi kulların fiilleri konusunu Ehl-i sünnet'e göre ele almakta ve Eş'arî ve Mâtürîdî ekollerinin konuya yaklaşımını ayrıntılı bir şekilde sunmaktadır. Tezimiz dirase ve tahkik kısımları olmak üzere iki ana bölümden oluşmaktadır. Dirase kısmında, Mevlânâ Hâlid-i Bağdadi'nin hayatı ve yaşadığı dönemin siyasî, sosyal, iktisadî ve ilmi durumunun yanında fikirleri ve itikadi görüşleri ile ilgili bilgiler verilmektedir. Bunun yanında tezimizin konusu olan risalesinde ele aldığı kavram olan ve Kelâm ilmi alanında tartışmalı konulardan sayılan kesb kavramının mahiyeti, Eş'arî ve Mâtürîdî mezheplerinde bu kavrama yüklenen anlam ortaya konulmaya çalışılmıştır. Ayrıca tahkik konusu olan risalenin tanıtımı yapılarak telif yeri, tarihi ve yazma eser kütüphanelerinde bulunun nüshalara dair bilgiler verilmiştir. İkinci ve tezimizin esasını teşkil eden bölümde ise söz konusu risalenin yazma nüshalarından seçtiğimiz beş nüsha karşılaştırılarak tenkitli tahkiki yapılmıştır. Bu çalışmada metin içerisinde geçen yer ve mekan isimleri tanıtılmış, bazı noktalama işeretleri eklenmiş ve konuya uygun bab ve bölüm başlıkları oluşturulmuştur. Ayrıca nüsha farklılıklarına dipnotlarda işaret edilmiştir.

Mawlana Khaled lived in an age of chaos. Politically, the state had been internally disintegrated and vulnerable to external attacks from every side. However, it was economically strong. Though the great number of wars, internal conflicts and external attacks had left the country no room for prosperity to benefit from this strong economy. In educational terms, during his lifetime, May God have mercy on him, scientific development began systematically. Mawlana lived in an atmosphere of asceticism, piety and knowledge. He began by learning the Koran and memorizing it since his childhood and then began with other sciences until he excelled in it. Then he took the scientific leave/permission from several scholars, including Muhammad Qusim al-Sanandaji. Then he began teaching, made a pilgrimage to the House of Allah, Mecca, and then began the stage of Sufism. He went to his sheikh, Abdullah al-Dahlawi, in India and took Sufism school permission from him and authorized him to guide. Further, he ordered Mawlana to go to his country to spread knowledge and guidance. Mawlana performed his duties in guiding people and doing Dawah in Sulaymaniyah, Baghdad, Istanbul, Sham, Mecca and Medina. People followed the school from Algeria to Jakarta in Indonesia, until is was so-called Naqshbandi in the name of Khalidiya. Mawlana settled in Syria until his death. He left behind a scholarly library who made it a charity library to be used by other Muslims.