Celali isyanları ve Canboladoğlu Ali Paşa isyanının karşılaştırılması

Abstract

Osmanlı Devleti gücünün zirvesine ulaştığında sosyo-ekonomik problemleri de iyiden iyiye su yüzüne çıkmaya başlamıştı. Avrupa'nın teknik silahlar kullanmaya başlaması ve coğrafi keşiflerle yeni güç kaynakları buluşu gücünü artırırken, Osmanlı Devletini zor duruma düşürmüştür. Öte yandan Osmanlı askeri sisteminin bozulması, medrese öğrencilerinin işsizlik sonucunda Anadolu'da kaos oluşturacak hareketler içine girmeleri, Tımar sisteminin zedelenmesi, köylülerin topraklarını terk etmeye başlaması, vergi toplama usulsüzlükleri, rüşvet, levend ve sekban gruplarının ortaya çıkması Osmanlıların siyasi ve sosyal yapısında bunalımlara yol açmıştır. İşte bu kaos ortamında merkezi yönetimin zayıflayarak olayları kontrol edememesi, Avrupa'da Habsburglar, Doğu'da ise Safevilerle sürekli savaş halinde bulunmasını fırsat bilen, kendi bölgesinde nüfuz sahibi Celali liderleri ve onların peşine takılan halk kitleleri 16.yüzyılın sonu ve 17.yüzyıl başında tüm Anadolu'yu etkileyerek bir anarşi ve isyan dalgası yaratmışlardır. Önemli Celali liderleri olan Karayazıcı, Deli Hasan, Kalenderoğlu ve Canboladoğlu Ali Paşa'nın isyanları dönemin siyasi, ekonomik ve sosyal yapısını yansıtan en önemli örneklerdir. Canboladoğlu'nun isyanını diğerlerinden ayıran en önemli unsur ise Canboladoğlu'nun bağımsız bir devlet kurma girişimi ve isyanının çok boyutlu niteliğe sahip oluşudur. Celali isyanları Osmanlı Devletindeki ekonomik, siyasi, sosyal bozulmaların ve devlet-eşkıya ilişkisinin anlaşılması açısından dönemin en önemli problematiği olarak ortaya çıkar. Osmanlı devletinin isyanlar karşısında uyguladığı politikalar koşullara göre değişmiştir.Anahtar Kelimeler: Celali İsyanları, Levend, Sekban, Canboladoğlu, Osmanlı Devleti, Tımar Sistemi, Eşkıya.

When the Ottoman State reached it's peak of power, socio-economic problems began to emerge. While Europe was increasing to strength by using technical weapons and geographical discoveries, the Ottoman State was lowered in a difficult situation. Meanwhile, corruption in the Ottoman military system, chaos in Anatolia arise from the unemployment of madrasa students, disruption of seigneurialism, leaving of villagers their territory, ırregularities of tax collection, the emergence of the bribery, levend and sekban groups led to crisis in political and social structure of Ottoman State. In that chaos, central goverment weakened and couldn't control their parts. Influential Jelali leaders and their followers who took the chance of Otoman's constantly war with Habsburgs in Europe, Safavids in the East, created a rebells and anarchy by affecting all Anatolia in the late of 16th century and the beginning of 17th century. Rebellions of important Jelali leaders Karayajici, Mad Hasan, Kalenderoğlu, Janbulad are the most important examples that reflect the economic and social structures of that era. The most important factor distunguishes Janbulad rebellion from the other rebellions is his attempt to establish an independent state and having multi-dimensional nature. Jelali rebellions arises as the most important problematic in terms of economic, political disruption in the Ottoman State and relations of Bandit-State. Ottoman State's policies against the rebellions are changed according to circumstances.KeyWords: Jelali Rebellions, Levend, Sekban, Janbulad, Ottoman State, Seigneuralism, Bandit.