Öğretmenlerde tükenmişliğin çeşitli değişkenler açısından incelenmesi: Bir meta analiz çalışması

Abstract

Bu araştırmada, cinsiyet, medeni durum, branş, okul türü, öğrenim durumu ve kıdem değişkenlerinin öğretmenlerin tükenmişliği üzerindeki etkisinin belirlenmesi amaçlanmıştır. Bu amaç doğrultusunda, tükenmişlik ile ilgili Türkiye'de yapılan araştırmaların meta analizi yapılmıştır. İncelenen çalışmalardan, meta analize dâhil edilecek araştırmaların seçiminde belirli ölçütler kullanılmıştır. Araştırmada kullanılan ölçütler: Araştırmaların 2005-2015 yılları arasında tamamlanmış yüksek lisans ve doktora tezleri ile hakemli dergilerde yayınlanmış makaleler olması; Türkiye'de görev yapan okul öncesi, ilkokul, ortaokul, ilköğretim okulu ya da lise öğretmenlerinin tükenmişliklerini belirlemeye yönelik olması; verilerin `Maslach Tükenmişlik Ölçeği` ile toplanmış olması ve araştırma bulgularında örneklem büyüklüğü ile meta analiz için gerekli istatistiklere yer verilmiş olması şeklindedir. Meta analiz çalışması toplam 114 araştırma ile gerçekleştirilmiştir. Ancak bütün araştırmalarda aynı değişkenler ele alınmadığı için cinsiyet, medeni durum, branş, okul türü, öğrenim durumu ve kıdem değişkenleri için meta analize dâhil eden çalışma sayısı farklıdır. Araştırmada genel etki büyüklüğü analizleri, cinsiyet değişkeni için 100, medeni durum değişkeni için 73, branş değişkeni için 17, okul türü değişkeni için 15, kıdem değişkeni için 54 ve öğrenim durumu değişkeni için ise 34 çalışma ile yapılmıştır. Araştırmaya dâhil edilen çalışmaların toplam örneklem büyüklükleri, tükenmişliğin boyutları açısından cinsiyet değişkenine göre 28.337 ile 29.094, medeni durum değişkenine göre 18.611 ile 19.298, branş değişkenine göre 4.657 ile 5.061, öğrenim durumu değişkenine göre 8374 ile 8375, kıdem değişkenine göre 15.562 ile 16.602 aralığındadır. Okul türü değişkenine göre ise 3786'dır. Meta analiz çalışmasında etki değerlerinin hesaplanmasında, rastgele etkiler modeli kullanılmıştır. Araştırma sonucunda duygusal tükenmişlik, duyarsızlaşma ve kişisel başarısızlık boyutları için etki büyüklüklerinin mutlak değer olarak cinsiyet değişkeni için .016- .074, medeni durum değişkeni için .019- .059, branş değişkeni için .017-.049 ve öğrenim durumu değişkeni için .021- .042 aralığında ve çok zayıf düzeyde; kıdem değişkeni için .001- .119 aralığında çok düşük veya düşük düzeyde, okul türü değişkeni için .158- .307 aralığında düşük veya orta düzeyde olduğu belirlenmiştir. Ayrıca yayın türü, öğretim kademesi ve araştırmanın yapıldığı bölge aracı değişkenleri için çalışmalar arası varyans, cinsiyet değişkeni dışında anlamlı olarak farklılaşmamaktadır. Anahtar Kelimeler: Öğretmen, tükenmişlik, meta analiz

The purpose of this study is to determine the effect of gender, marital status, subject matter, school type, educational status and seniority variables on teachers' burnout. In accordance with this purpose, the meta-analysis was conducted on the studies published in Turkey which investigate the burnout of teachers. In the selection of the studies to be included in the meta-analysis, some specific criteria were determined. The studies are required to meet the following criteria: Master thesis and doctoral dissertations or articles are required to be published between the years 2005-2015; the data of the primary studies are required to be collected with Maslach Burnout Inventory (MBI); the primary studies should determine the burnout of pre-school, elementary, secondary or high school teachers working in Turkey; the findings of the primary studies should provide sample size and the other statistics required for the calculation of the effect sizes. Meeting the aforementioned criteria, 114 studies in total were included in meta-analysis. However, the number of the studies included in the meta-analysis was not the same in terms of gender, marital status, subject matter, school type, level of education and seniority variables as all the primary studies had not investigated the burnout in terms of the same variables. That's why, effect size analyses were conducted with 100 studies for gender variable, 73 for marital status, 17 for subject matter, 15 for school type, 34 for educational status and 54 for seniority variables. Considering the dimensions of burnout, the total sample size of studies included in the meta-analysis varied between 28.337 and 29.094 for gender, 18.611 and 19.298 for marital status, 4.657 and 5.061 for subject matter, 8374 and 8375 for level of education, and 15.562 and 16.602 for seniority variable. In addition, the total sample size for school type variable was 3786. In the calculation of the effect sizes, random effects model was employed. The effect sizes as absolute values varied between .016- .074 for gender, .019- .059 for marital status, .017- .049 for subject matter, .021- .042 for level of education variables referring to a very weak level of effect; .001- .119 for seniority referring to a very weak or low level of effect, and .158- .307 for school type referring to low or moderate level of effect. Besides, it was identified that the variance among the studies for study-type, grade-level and region mediators did not differ significantly apart from gender variable.Key words: Teacher, burnout, meta-analysis