Okul iklimi ile öğretmenlerin özerklik davranışları arasındaki ilişki (Muğla ili örneği)

Abstract

Bu araştırmada, okul iklimi ile öğretmenlerin özerklik davranışları arasındaki ilişkinin belirlenmesi amaçlanmıştır. Araştırmanın evrenini, 2015-2016 eğitim öğretim yılında Muğla il merkezi ve ilçelerindeki kamu ve özel okul öncesi eğitim kurumları, ilkokul, ortaokul ve liselerinde görev yapan öğretmenler oluşturmaktadır. Tarama modelindeki araştırmanın örneklemini 434 öğretmen oluşturmuştur. Araştırmada veri toplama aracı olarak araştırmacı tarafından geliştirilen Öğretmen Özerkliği Ölçeği ve Hoy ve Tarter (1997) tarafından geliştirilen, Yılmaz ve Altınkurt (2013) tarafından Türkçeye uyarlanan Örgütsel İklim Ölçeği kullanılmıştır. Öğretmenlerin örgüt iklimi ve öğretmen özerkliğine ilişkin görüşlerinin çözümlenmesinde aritmetik ortalama ve standart sapma kullanılmıştır. Örgüt iklimi ve öğretmen özerkliğine ilişkin görüşlerin cinsiyet, okul türü (devlet ve özel), haftalık ders yükü ve kurumdaki hizmet süresine göre farklılaşıp farklılaşmadığının belirlenmesi için t-testi; okul kademesi, branş ve kıdeme göre farklılaşıp farklılaşmadığını belirlenmesi için de tek yönlü varyans analizi (ANOVA) kullanılmıştır. Tek yönlü varyans analizi sonuçlarına göre anlamlı farklılığın kaynağının belirlenmesinde çoklu karşılaştırma testlerinden Tukey testi kullanılmıştır. Görüşler arasında anlamlı bir farklılık olduğu durumlarda farklılığın etki derecesini belirlemede η2 (eta-squared) istatistiği kullanılmıştır. Eğitim durumu değişkenindeki farklılığın belirlenmesinde ise gruplardan birinin normal dağılım göstermemesi nedeniyle parametrik olmayan testlerden Kruskall Wallis H testi kullanılmıştır. Okul ikliminin öğretmenlerin özerklik davranışlarını anlamlı bir şekilde yordayıp yordamadığını belirlemek için ise çoklu regresyon analizi kullanılmıştır. Araştırmaya katılan öğretmenlere göre okul müdürleri en çok destekleyici, en az emredici davranışlar sergilemektedir. Öğretmenler ise en çok işbirlikçi, en az umursamaz davranışlar sergilemektedir. Öğretmenlerin okul iklimine ilişkin görüşleri, cinsiyet, okul türü, haftalık ders yükü, okul kademesi, branş ve kıdem değişkenlerine göre anlamlı düzeyde farklılaşmakta; kurumdaki hizmet süresi ve eğitim durumu değişkenlerine göre farklılaşmamaktadır. Araştırmada yer alan okulların ikliminin müdür davranışları açısından açıklık düzeyi çok düşük, öğretmen davranışları açısından açıklık düzeyi ise çok yüksektir. Araştırmadan elde edilen bulgulara göre, öğretmenlerin genel özerklik davranışları orta düzeyin üzerindedir. Öğretmenler, özerklik boyutları arasında en çok öğretme sürecinde özerklik davranışları sergilemektedir. Bu boyutu sırası ile mesleki iletişim özerkliği ve öğretim programı özerkliği izlemektedir. Öğretmenlerin özerklik davranışlarını en az sergiledikleri boyut ise mesleki gelişim özerkliğidir. Öğretmenlerin özerklik davranışları, okul türü, okul kademesi, branş ve kıdem değişkenlerine göre anlamlı düzeyde farklılaşmakta; cinsiyet, haftalık ders yükü, kurumdaki hizmet süresi ve eğitim durumu değişkenlerine göre farklılaşmamaktadır. Okul iklimi boyutları, öğretmenlerin genel özerklik davranışlarının %8'ini açıklamaktadır. Öğretmenlerin genel özerklik davranışları ile destekleyici müdür davranışı, samimi öğretmen davranışı ve işbirlikçi öğretmen davranışı arasında pozitif ve düşük düzeyde; emredici müdür davranışı, kısıtlayıcı müdür davranışı ve umursamaz öğretmen davranışı arasında negatif ve düşük düzeyde bir ilişki vardır. Destekleyici ve emredici müdür davranışı, öğretmenlerin genel özerklik davranışlarının anlamlı yordayıcılarıdır.

This study aimed to find out the relationship between the school climate and teacher autonomy. The population of this descriptive study consisted of the private and public school teachers employed at nursery, primary, secondary, and high schools in the centre and the provinces of Muğla. The sample of the study consisted of 434 teachers. The Teacher Autonomy Scale, which was developed by the researcher, and the Organizational Climate Scale, which was originally developed by Hoy and Tarter (1997) and was adapted into Turkish by Yılmaz and Altınkurt (2013), were used as data collection tools. The arithmetic mean and standard deviation were calculated in order to determine the views of teachers regarding the organizational climate and teacher autonomy. The t-test was used in order to find out whether or not the views of the teachers related to the school climate and whether teacher autonomy differed according to their gender, type of school (public and private), work load, and years at their current school. The variance analysis (ANOVA) was used in in order to find out whether or not the views of the teachers related to the school climate and teacher autonomy differed according to their school level, the subject taught or professional experience. To find out the significant differences according to the results of ANOVA, Tukey post-hoc comparison was used. The η2 (eta-squared) statistic was used if the views differed significantly. As one of the groups did not have a normal distribution in the variable of educational status, the nonparametric test Kruskall Wallis H was used. The multivariate regression analysis was used to determine whether or not the school climate significantly predicted teacher autonomy. According to the teachers who took part in the study, the principals displayed supportive behaviours the most, and directive behaviours the least. The teachers displayed collegial behaviours the most, and disengaged behaviours the least. Teachers' views regarding the school climate differed significantly according to the variables of gender, type of school, work load, school level, subject taught, and professional experience. Teachers' views regarding the school climate did not differ significantly according to the variables of years at the current school, or educational status. The level of openness of the schools' climate, where the study was conducted, was very low for principals and very high for teachers. According to the results of the research, teachers displayed above average autonomous behaviours. Out of all the autonomy dimensions, teachers displayed teaching autonomy the most. This dimension was followed by communication autonomy and curriculum autonomy respectively. Teachers displayed professional development autonomy the least. Teacher autonomy differed significantly according to the variables of the type of school, the school level, the subject taught, and the professional experience. Teacher autonomy did not differ significantly according to the variables of gender, work load, years at current school, or educational status. The dimensions of the school climate explained 8% of teacher autonomy. There was a positive and low level of relationship between teachers' autonomy and supportive principal behaviours, intimate teacher behaviours, and collegial teacher behaviours. However, there was a negative and low level of relationship between teacher autonomy and directive principal behaviours, restrictive principal behaviours, and disengaged teacher behaviours. Supportive and directive principal behaviours were the predictors of teacher autonomy.