Zihinsel engelli çocuğa sahip babaların stres düzeyleri ve stresle başa çıkma yöntemlerinin incelenmesi: Karma desenli bir çalışma

Abstract

Zihinsel engelli çocuğa sahip olmanın getirdiği psikolojik, sosyal, ekonomik ve ailesel güçlükler karşısında aileler yoğun stres yaşamaktadırlar. Annenin yaşadığı stres dışında ailenin diğer önemli üyesi olan babaların da yaşadıkları stres yadsınamaz bir gerçektir. Bu araştırmanın amacı zihinsel engelli çocuğsa sahip babaların stres düzeylerini belirlemek ve stresle baş etme stratejilerine ilişkin görüşlerini incelemektir. Bu amaçla çalışmada kullanılan metot, nicel öncelikli nitel desen şeklinde ilerleyen karma bir desendir. Çalışma 2018-2019 Eğitim Öğretim yılı ikinci döneminde Denizli İli İsmail Tosunoğlu Özel Eğitim İş Uygulama Merkezi ve Denizli Polis Amca Özel Eğitim İş Uygulama Merkezinde bulunan 107 kayıtlı öğrencilerin babalarıyla yapılmıştır. Çalışmanın nicel kısmını oluşturan ilk bölümde; 107 tane orta ve ağır düzeyde zihinsel engelli çocuğa sahip babalara Aile Stresini Değerlendirme Ölçeği uygulanmıştır. Çalışmanın nitel kısmını oluşturan ikinci bölümde ise; 8 tane baba ile Yarı Yapılandırılmış Görüşme Formu ve Kişisel Bilgi Formu kullanılarak yüz yüze görüşme tekniği ile veriler toplanmıştır. Verilerin analizinde nicel kısımda; korelaston, t-testi ve ANOVA gibi betimsel analiz yöntemleri kullanılmış, nitel kısımda ise Nvivo bilgisayar destekli nitel araştırma analiz programı kullanılarak içerik analizi ile veriler analiz edilmiştir. Çalışmanın nicel kısmında; zihinsel engelli çocuğa sahip babaların aile stres puanları ile çocuğun engel düzeyi, ailede başka engelli çocuğun olup olmaması durumu, babanın babalık deneyimi süresi ve engelin fark ediliş zamanı değişkenlerinin ilişkisine bakılmıştır. Analizler sonucunda çocuğun zihinsel engel düzeyi ve babanın aile stres puanları arasında anlamı ilişki mevcuttur. Ağır düzeyde zihinsel yetersizliğe sahip çocukların babalarının aile stres puanları orta düzeyde zihinsel yetersizliğe sahip çocuk babalarına göre daha yüksektir. Ailede başka engelli çocuk olup olmaması, babalık deneyiminde geçirilen süre ve engelin ortaya çıkış zamanı değişkenleri açısından baba stres puanları arasında anlamlı bir fark yoktur. Ancak ağır düzeyde zihinsel yetersizliğe sahip çocuğu bulunan babaların, babalık deneyimi süreleri arttıkça stres düzeylerinin azaldığı bulgusu mevcuttur. Çalışmanın nitel kısmında ise; babaların çocuklarının engelinden kaynaklı olarak yaşadıkları güçlükler ve stresle baş etme stratejilerine ilişkin görüşleri araştırılmıştır. Babaların karşılaştıkları güçlükler yoğunluk sıralamasına göre; çocuğun davranış problemi (problem davranış) göstermesi, toplumun bakış açısından kaynaklı güçlükler, sosyal güçlükler, sağlıkla ilgili güçlükler, bakım güçlüğü, eğitim güçlüğü ve son olarak maddi güçlükler olarak yer almıştır. Babaların en fazla kullandıkları stresle baş etme stratejileri sıralamasında ilk üçte problem odaklı baş etme stratejileri yer almıştır. Bunlar; uzman ve kurum desteği, ikinci olarak kabullenme stratejisi ve üçüncü olarak problem çözme baş etme stratejisidir. Babaların dördüncü olarak kullandıkları baş etme stratejisi duygu odaklı baş etme stratejileri kategorisinde yer alan kaçma soyutlama alanı içerisindeki yadsıma stratejisidir. Zihinsel engelli çocuğa sahip babaların da stres yaşadıkları, özellikle engel düzeyi daha ağır olan çocukların babalarında stresin daha fazla olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Ancak babaların yaşadıkları stres, babanın yaşının artmasıyla azalmaktadır. Babaların karşılaştıkları en büyük güçlük çocuğun davranış problemleridir. Babaların stresle baş etmede en fazla kullandıkları baş etme stratejisi dış yardım arama teması içerisindeki formal destek alanında yer alan uzman ve kurum desteğidir. Genel olarak babalar problem odaklı baş etme stratejilerini daha yoğun kullanmaktadırlar.

Families are experiencing intense stressin face of psyciological, social, economical and familial difficulties caused by having a mentally retarted child. The stress of the fathers who are the other important members of a family except the stress a mother has is an undeniable fact. The aim of this study is to determine the stress levels of fathers who have mentally handicapped children and to examine their views on coping with the stress they faced. For this purpose the method used in this study is a mixed pattern that proceeds in form of a qualitative design prior to a quantiative design. This study was conducted in the second term of 2018-2019 Academic Year with the fathers of 107 registead students in İsmail Tosunoğlu and Polis Amca Special Education Job Application Centre in Denizli. In the first part that forms the quantiative part of the study; a family stress assesment scale was applied to the fathers who have moderate land heavy mentally handicapped children. In the second part which forms the qualiatiative part of the study; data were collected using face to face interviews technigve and the personal information form and semi-structured interview forms which applied to 8 fathers. In the analysis of the data in the quantiative part, descriptive methods such as correlation, t-test and ANOVA were used, in the qualitiative part the data were analyzed with content analysis using NVivo computer aided qualiatiative research analysis programme. The quantitative part of the study includes an analysis of the results in respect of the relationship between the variables including family stress scores of fathers with mentally handicapped children, disability level of the child, presence of other disabled children living in the household, the duration of paternal experience and the time when the disability is noticed. Analyses reveal a meaningful relationship between the disability level of the child and the father's family stress scores. Fathers of children with severe mental disability are found out to have higher family stress scores than those of children with moderate mental disability. There is no significant difference between the father stress scores in terms of the presence of other disabled children in the household, the time spent in experience of fatherhood and the time of occurrence of the disability. However, it is revealed that fathers of children with severe mental deficiency have reduced stress levels in parallel to the increase in their paternity experience. The qualitative part of the study examines fathers' views on the challenges they experience due to the disability of their child and the strategies they adopt to cope with stress. The challenges most commonly faced by fathers include the child's behavioral problem (problematic behavior), challenges regarding the society's perspective, social challenges, difficulties regarding health, care and education, and financial challenges, respectively. The top three strategies most commonly used by fathers in coping with stress are problem-oriented coping strategies. These include professional and institutional support, acquiescence strategy, and problem-solving & coping strategy. The fourth strategy used by fathers in coping with stress is denial strategy, which is categorized in escape-abstraction as an emotional coping strategy. It was concluded that the fathers who have mentally handicapped children experience stress while fathers of children with more severe disability experience higher levels of stress. On the other hand, the stress experienced by fathers is reduced with increasing age. The biggest challenge faced by the fathers is the behavioral problems of the child. The coping strategy most commonly adopted by the fathers is professional and institutional support, which is categorized in the field of formal assistance under the theme of external assistance. In general, the fathers more commonly refer to problem-oriented coping strategies.