Divan şiirinde Nabi ve hikemi tarz

Abstract

318 TÜRKÇE ÖZET TEZİN ADI: Divan Şiirinde Nâbî ve Hikemî Tarz TEZ DANIŞMANI: Süreyya Ali Beyzâdeoğlu TEZİ HAZIRLAYAN: Hüseyin Yorulmaz 17. yüzyılın ikinci yansında ve 18. yüzyılın ilk yıllarında, Divan şiirinde, Nâbfnin devrin diğer şairlerine nazaran farklı ve ağırlıklı bir yeri vardır. Nihat Sami Banarlı'nın deyişiyle, eski şiirimizde adeta bir `devrim` gerçekleştirmiştir. Onun şiirimize getirdiği yenilik, hikemî tarz ya da hakimane söyleyiş biçimidir. Bu tarz, Nâbî dönemi şairleri başta olmak üzere, sonraki yıllarda yaşayan şairleri de gittikçe artan yoğunlukta etkilemiş ve eski edebiyatımızın yegâne varlık bulduğu şiir alanında kalıcı bir iz bırakmıştır. Bu izin etkileri, 18. ve bir sonraki yüzyıhn kalburüstü bütün şairlerinin divanlarında görünmüş ve sanat anlayışlarına yansımıştır. İşte bizi bu çalışmaya sevkeden sebeplerin başında, Divan edebiyatında bir dönüm noktası olan Nâbînin şiir anlayışı ve bu anlayışın iki yüz yıl boyunca az veya çok etkisinde kalmış şairlerin aynı doğrultudaki görüşleri gelmektedir. Edebiyat tarihçilerinin hikemî tarz ya da hikemiyat diye adlandırdıkları Nâbî şiirinin özelliğini, kıssa ve ders vermeye yönelik ve aynı zamanda öğüt ve nasihat ifade eden ayet ve hadisler, formüle edilmiş bir şekilde söylenmiş sosyal ve siyasi olayların değerlendirilişi, halk ağzında söylene söylene anonimleşmiş atasözleri ve deyimler, yerleşik âdet ve gelenekler, ahlâkî ve tasavvuf! bir takım kavramların insanlar arasında yüzyıllardır oluşturduğu anlayış birliği gibi daha uzatabileceğimiz anlayış birliği teşkil eder. Şairlerimiz bütün bu maddelere dair görüşlerini, yüzyılların imbiğinden damlaya damlaya bugünlere gelmiş manzumelerinde vurgulu ve etkili bir şekilde ifâde ederler. Nâbînin açmış olduğu hikemî çığırın önde gelen şairleri şunlardır: Sabit, Sayyid Vehbî, Râşid, Sâmî, Çelebîzâde Asım, Münîf, Hâmî, Koca Ragıb Paşa, Haşmet, Fıtnat Hanım, Sünbülzâde Vehbî, Sürûrî, Keçecizâde İzzet Molla, Şinasi, Ziya Paşa, Hersekli Arif Hikmet gibi.

319 DIE ZUSAMMENFASSUNG Die Doktorabeit lautet: Nabi in der Diûandichtung und Philosophische Weise Der Doktorvater heisst: Süreyya Ali Beyzâdeoğlu Der Doktoram ist: Hüseyin Yorulmaz Nabi hat im Vergteich mit andaran Dichtem in der Diwandichtung in der zweiten Haelfte des 17. Jhdts und in den ersten Jaren des 18. Jhdts eine besondere Steile. Wie Nihat Sanri Banarh ausdruckte, hatte er eine Rovolution in der Diwandichtung `eine Epoche` ausgebrochen. Die Erneurenug, die Nabi in die Diwandichtung einfuhrte, war philosophische (hikemische) Art öder philosophische Ausdriiksweise. Diese Art hat eigentüch auf die zeitgenössichen Dichter von Nabi und auch auf die nachher gelebten Dichter einen zunehmenden und umfengreichen Einfluss erweckt und in der Diwandichtung, in unseren aelteren Literatür ihr Wesen gufunden und eine ewige Spur hinterlassen mit Ausnahmen von Nedim und Şeyh Galib spielte der Einfluss dteser Spur in den Diwans der grössten und bedeutensten Dichter des 18. Jahrhunderts und des folgenden Jahrhunderts. Die Grimden, die uns in diese Arbeit eingefîihrt haben, sind Nabis Dichtungsauffassung und âk Auffassungen der Dichter, die zwei hundert Jahrelang unter dem Einfluss von Nabi standen. Die Eigentümlichkeiten Nabis Dichtung, die Literaturgeschichtsschreiber Philosophismus (hikemiyat) öder philosophische Art (hikemi tarz) bezeichneten die kürzere und zur Belehrung orientierîen und ratgebenden Koran Verse (Ayat) und Aussagen (Hadits) von Propheten, die Bewextung der sozialen und poîitischen Ereaignisse, die als formühert gesagt wurden, und die bewahrenden Sitte und Gebraeuche, die moralische und mystische Verstaendniseinheit, die unter den Menschen durch Jahre hervorgekommen sind, ete. Unsere Dichter bringen ihre Aufîassungen über diese Gegenstaende wirkend und betonend in diesen Gedichten, die durch Jahre Schrit fîir Schrit zu uns übertragen worden sind. Die bedeutensten Dichter, die von Nabi eröfîhete philosophische Methode verfolgt haben, waren Sabit, Seyyid Vehbi, Sami, Çelebizade Asım, Münif, Hami, Ragıb Paşa, Haşmet, Frtnat Hanım, Sünbûlzade Vehbi, Süruri, İzzet Molla, Şinasi, Ziya Paşa, Hersekli Arif Hikmet ete. Wir können unter anderen die Dichter ûie îzzet Ali Paşa und Selim, die in Diren lebzeiten nicht so berühmt geworden waren, als Nachfolgen dieser Namen envaehnen.