Türk dilinde zarf-fiiller

Abstract

Çok geniş bir coğrafî sahada ve çeşitli kültür merkezle rinde ayrı ayrı gelişen Türk dili, en az on iki asırlık bir geçmişe sahiptir. Gerek tarihî devirlerde ve gerek geniş sahalar kaplayan bugünkü şivelerinde Türk dilinin önemli bir kısmını oluşturan zarf-f iiller, hem isim hem de fiil olarak özellik gösterir. E- sas karakter itibariyle zarf-fiil, `fiilden türeme zarftır. Yüklem durumundaki esas fiili zaman, hâl. sebep vb. bakımından vasıflandıran zarflaşmış fiildir. İncelememiz, Türk yazı dilinin başlangıç devresinden itibaren bütün tarihi şiveleri içine aldığından, tasvirî gra merlerin zarf-fiiller ile ilgili ortaya koyduğu bazı hükümle rin eksik ve yetersiz olduğunu gözler önüne sermiştir. Böylece gramer konularının tarih boyunca geçirdiği değişiklikleri in celeyen tarihî gramerlerin önemi ve gerekliliği daha iyi an laşılmıştır. Türkçenin ifade imkânlarını genişleten ve ona, cümle ka- labalıklığından uzak bir dil olma özelliğini kazandıran zarf- fiiller, yapı»anlam ve kullanılışlığı açısından ele alınmıştır. Yazı dilimizin en eski dönemlerinden zamanımıza kadar uzanan devrede meydana getirilen önemli eserler taranarak, alfabetik sıra içinde örnekleme metodu ile sunulmuştur. Cümle içinde zarf görevini üstlenen zarf-f iiller, -a/-e -ı/-i,-u/-ü, -p, -uban/üben vb. özel ekler ile meydana getiril diği gibi, isim-f iillere belli isim çekim eklerinin getirilme si ve bazı edatların bağlanması ile de elde edilmektedir. Çalışmamızda şekil ve fonksiyon bir arada ele alındığı içindir ki, `zarf-f iil`teriminin anlamı genişlemiştir. Zarf-f i- ilin şekil bakımından alanının genişlemesinde aslında bir zarf-fiil iken fonksiyonunu kaybedip kalıplaşarak`edat` »`zarfT `isim` hatta `sıfat` durumuna geçmesidir. `Ek kalıplaşması`adı verilen bu durum, kelimenin cümle içindeki değişik kullanılış ları ile ilgili anlam kaymasının sonucudur. Dilin ihtiyacından doğan bu konuda en ilgi çekici Örnekleri zarf-fiiller vermek tedir. Zarf-f iillerin en geniş kullanım alanlarından biri de Eski Türkçeden başlamak üzere her tarihî şivede ve günümüzde, yardımcı fiillerin önüne gelerek birleşik fiiller meydana ge tirmesidir. Ayrıca zarf-fiil olma Özelliğini kaybederek çekim li fiil durumuna da geçmektedir. Bir ekin incelenmesi ile dahi nasıl karmaşık bir yapıya sahip olduğu anlaşılan dil, sürekli değişen canlı bir varlık tır. Dilde yer alan bir kelime ve ekin farklı fonksiyonlarda kullanılması, anlamının daralıp genişlemesi için uzun bir za mana ihtiyaç vardır. Zarf-f iiller, bu konuda en güzel örnekleri sunan dil unsurlarıdır. Hediye TUNCER Edirne-1996

The Turkish longuage which flourished in a vast geog raphical area and in various cultural centeres seperately can be traced back at least twelve centuries. The adverbial verb forming an important part of the Tur kish language whether in the present accents shows both the feautures of a noun and of a verb. The adverbial verb in its basic characteristics is an adverb which is derivated from a verb. It is an adverbialized, verb that quantifies the main verb from the aspects of Time, Case, Cause, ete. Our research» because it covered all the historical pre sent accents from the beginning period of Turkish writing to have demonstrated that same judgaments put forward by descriq. tive grammar about predicate adverbs are incomplete and inade, quate. So the importance and necessity of historical grammar investigating changes of grammar subjets during the history have been understood better. Adverbial verbs which broadens the expressive features of Turkish and which makes it a language far from sentence over population have been handled from semantic and structu ral point of view. After the important works which were made in term from the oldest periods of our writing language to the present were scaned, it was presented in term with the method of sampling. However the adverbial verbs which function as adverb in a sentence can be formed with special suffixes like -a/-e,-i,/-i, -u/-u, ~p, -uban/İiben ete. They can also be formed by adding some noun inflection suffixes or also can be obtained by combining of prepositions. Because, form and function are tahen together in our study the meaning of the term `adverbial verb has expanded. In fact* the functional expansion of the adverbial verb is formed by losing its function as an adverbial verb and taking the pattern of a `preposition`, `adverb`, `noun` and `ad jective`, `appendix potterning`. This situation which is called, `appendix patterning` is a result of the words meaning devi ation due to the various use of the word in the sentence. Irt this subject which results from the needs of the lan guage adverbial verbs will be the most striking examples starting from old Turkish in every historical accent and today, one of the most widely used field of adverbial verb is their forming compound verbs with their placement in front of auxiliaries. In addition to this losing its adverbial verb be comes a inflectional verb. Language is a changing and living thing which can be by an analysis of a suffix, usage of a suffix and word in the language in different functions will take a long time for the meaning of the word or suffix to expand or reduce, predicate adverbs are the language units given as best examples in this field. Hediye TUNCER Edirne-1 996