Azmi-zade Haleti hayatı, edebi kişiliği, eserleri ve divanın tenkitli metni

Abstract

Hâletî'nin âlimliğinin yanısıra ve hatta ondan daha çok üzerinde durulan yönü şairliği olmuştur. Bugün için taşıdığı önem ve şöhret de esas itibariyle buna dayanmaktadır. Hâletî'nin yaşadığı XVII. yüzyıl, dîvân edebiyatının zengin devirlerinden biri olmuştur. Bu asırda, kasîdede Nef î, gazelde Nâbî, Nailî, Neşâtî. Şeyhülislâm Yahya ve Şeyhülislâm Bahâî olmak üzere pekçok değerli ve üstad şair yetişmiştir. Hâletî de bu aradadır ve daha asrın başında meşhur olmuştur. Kasîdelerinin bilhassa nesîb ve fahriyye bölümlerinde başarılı olmakla birlikte bu alanda gözle görülür bir başarı sağlayamamış ve daha çok rubaileriyle sevilmiş ve şöhret bulmuştur. Meşhur bir şair olmasına ve dîvânının pekçok nüshasının varlığına rağmen şu ana kadar basılmamış ve tam bir tenkidli metninin yapılmamış olması bizi bu çalışmaya sevkeden sebeplerin başında yeralmıştır. Yerli ve yabancı kütüphane katalogları taranmak suretiyle şairin dîvânına ait 28 adet nüsha tesbit edilmiş, bunlar önem derecelerine ve özelliklerine göre gruplandınlmış ve son derece önemli bulunan beş adet nüsha, T2 (H. 917) nüshası esas alınarak tenkidli metne dahil edilmiştir. Nüshalar üzerinde yapılan inceleme ve değerlendirmeler sonucunda ise şaire ait birden fazla müellif nüshasının (müellifin birden fazla tertibinin) varlığı kanaatine varılmış ve metnin tenkidi ile ilgili tüm projeksiyonlarda bu kanaatin ışığı altında hareket edilmiş ve özellikle gazellerin farklı tertip ve şekillerine dikkat çekilmiştir. Hâletî dîvânının, bazıları ilk defa değerlendirmeye tâbi tutulan önemli nüshalarının da katkısıyla ve belli usuller dâhilinde hazırlanan tenkidli metni ile şartlar çerçevesinde nisbeten tam ve nihâi bir nüshası meydana getirilmiş ve ilim âlemine kazandırılmıştır.

As seen in sources that give information about Haleti, besides his scientific knowledge he was more recognised for his poetry. His importance and fame today is essentially based on this. The 17th century in which Haleti lived was one of the rich divan literature periods. Many valuable and expert poets such as Nef'i in kaşideh, Nübî, Nü' ili, Neshâti, Sheikhü'l-islâm Yahya and Sheikhü'l-islâm Bahâi in ghazal developed in this century. Haleti too became famous at the beginning of this century. As with his success in especially nesib and fahriyye sections of his kaşidehs, he wasn't able to gain notable success in this area and he was more liked and renowned for his ruba 'is. Eventhough he was a famous poet and there were many copies of his divans, the non existence of a published complete critical text was the biggest reason that drove us to do this study. 26 copies belonging to the poets divan was found by way of combing local and foreign library catalogues, these were grouped according to their degree of impor tance, and T2 copy (Topkapi Palace Library, Hazine 917) taken as basis, 5 copies which were established as being the most important were included in the critical text. After studying the copies it was concluded that there was more than one author copy belonging to the poet and all the projections concerning the critic of the text was made according to this conviction. Further work was done under this light and attention was focused especially on the different arrangement and form of the ghazals. Under the conditions a relatively complete and final copy of divan of Haleti was prepared and dedicated to the scientific community by the supplementation of some important copies worked on for the first time and critical text that was prepared in certain procedure and principles.