15. yy. şairlerinden Mesihi, Cem Sultan, Ahmed Paşa, Necati Beg, Üsküblü İshak Çelebi ve Şeyhi`nin divanlarında atasözleri ve deyimler

Abstract

Edebiyatımızda atasözleri ve deyimlerin yer aldığı pek çok edebî eser bulunmaktadır. Dîvân edebiyatmda bu söz ürünlerinin eserlerde nasıl ve hangi sıklıkta kullanıldığı düşüncesiyle, 15. yüzyıl dîvânları incelenmiştir. 15. yüzyıl şâirlerinden, Mesîhî Dîvânı, Cem Sultan Dîvânı, Ahmed Paşa Dîvânı, Necâtî Bey Dîvânı, Üsküblü İshak Çelebi Dîvânı ve Şeyhî Dîvânı taranarak, Ömer Asım Aksoy tarafından hazırlanan `Atasözleri ve Deyim Sözlüğü (I-II)` ve Kemal Eyüboğlu tarafından hazırlanan `13. Yüzyıldan Günümüze Kadar Şiirde ve Halk Dilinde Atasözleri ve Deyimler (I-II)` adlı eserlerdeki atasözleri ve deyimlerle karşılaştırılmış, adı geçen iki eserde bulunmayan, deyim ya da atasözü gibi kullanılabilen söz grupları da dîvânlarda geçtiği şekliyle belirtilmiştir. Metinde şâirleri özellikle kendi diliyle konuşturmak isteği ile 15. yy. şâirlerinde, Eski Anadolu Türkçesi dil özelliklerine dikkat edilmiştir. Çalışmada, eski yazıya karşılık çeviriyazı (transcription) simgeleri bulunmaktadır. Tarama sonucunda 127 atasözü, 704 deyim tespit edilerek, şâirlerin beyitleri alınmış, şâirlere göre dağılımları yapılarak, 15. yüzyılda Dîvân edebiyatı şâirleri arasında, en çok Necâtî Bey'in, en az Şeyhî'nin bu dil ürünlerini kullanan şâirler olduğu tespit edilmiştir. Bu çalışmayla, altı yüzyıl süren Dîvân edebiyatı sürecinde atasözleri ve deyimler açısından bir aydınlatma ve konu üzerinde tartışma yaratma imkanı oluşturulmaya çalışılmıştır. Ortak bir kültür birikimi üzerinde gelişen Halk ve Dîvân edebiyatlarının karşılıklı olarak birbirini etkiledikleri sonucuna varılmıştır.Anahtar Kelimeler: 1. Atasözü 2. Deyim 3. Dîvân 4. Dîvân edebiyatı 5. Beyit

There are a lot of masterpieces including proverbs and idioms in our literature. By thinking of how and how often these expressions had been used in the masterpieces, Classical Ottoman Poetry has been searched. The Classical Ottoman Poetry of Mesîhî, Cem Sultan, Ahmed Paşa, Necati Bey, İshak Çelebi from Üsküb and Şeyhî who are from the 15. cc. poets, were examined deeply and they have also been compared with the Dictionary of Proverbs and Idioms (I-II) prepared by Ömer Asım Aksoy and Proverbs and Idioms in Publics Language and Poems from the 13. cc. to our Current Time (I-II). Furthermore, the use of these proverbs and idioms was carefully looked through in those work of art. The work groups of idioms and proverbs that are not in those two masterpieces, were remarked as in the seen form of Classical Ottoman Poetry. The wish of having the poets talk in their own language in the context, the Old Anatolian Turkish in 15. cc. poets' language qualities were taken into consideration. In this work, transcription symbols took place for old written forms. At the end of this search, 127 proverbs, 704 idioms were fixed; poets' couplets were taken, and delivered according to poets; among the Classical Ottoman Literature Poetry in 15. cc, Necati Bey mostly used these language products and Şeyhî used them at least, was found. With this work, in the process of Classical Ottoman that lasted 6 centuries, illumination on the point of view about proverbs and idioms and the possibility of discussion on this subject has been constructed. General Public and Classical Ottoman literature that were developed by the common culture accumulation, were affected each other was deduced.Anahtar Kelimeler: 1. Proverb 2. Idiom 3. Dîvân 4. Dîvân literature 5. Couplet