Erken Dönem Osmanlı camilerinde alçı süsleme sanatı

Abstract

Alçı süsleme Anadolu Türk Sanatı'nda en erken örneklerini Selçuklu Dönemi'nde vermiş, ancak bu dönemde saraylar dışında fazla ilgi görmemiştir. Anadolu Selçukluları izleyen Beylikler ve Erken Osmanlı dönemlerinde ise, başta camiler olmak üzere dini mimaride yaygınlık kazanmıştır.Bu çalışmada, Erken Osmanlı Dönemi'nin 1300-1453 yılları arasında Bursa ve Edirne'deki camilerde kullanılan alçı süslemeleri, bütün yönleriyle ele alınarak incelenmiştir. Bu devir yapılarında görülen alçı süsleme, öncelikli olarak zaviyeli camilerin tabhane mekanlarında ocaklı ve nişli duvar kaplamaları olarak karşımıza çıkmaktadır. Bursa'daki yapılardan Yeşil ve Yıldırım camilerinde bu şekilde alçı süslemeyi görmekteyiz. Edirne'de Yıldırım Camisi'nde ise alçı süsleme doğrudan ocakta kullanılmıştır.Alçı süsleme, ocaklı ve nişli duvar kaplamalarının dışında mihraplarda da görülmektedir. Edirne'de Gazi Mihal ve Şah Melek camilerinin mihraplarında görülen alçı süsleme bazı tamirlerden geçerek günümüze ulaşmıştır. Bursa'daki camilerde ise, döneminde alçı süsleme görülen mihraplar günümüzde tamamen boyanarak haklarında zor hüküm verilecek hale gelmişlerdir. Bursa Timurtaş Paşa Camisi'nde ise alçı süsleme diğer örneklerden farklı olarak cümle kapısı frizinde karşımıza çıkmaktadır.İncelemiş olduğum yapıların hepsinde alçı süslemeler kalıplama tekniğinde alçak ve yüksek kabartma olarak yapılmıştır. Tek örnek olarak Bursa Yeşil Camisi'nin tabhane mekanı duvar kaplamasında alınlık kısmının ortasında ajurlu bir kabaradan bahsetmek mümkündür.Kalıplama tekniğinin uygulandığı alçılarda süsleme olarak; bitkisel, geometrik, yazı, mukarnas ve nadir de olsa figürlü süslemeyi görmekteyiz. Ayrıca birçok örnekte, camilerin gerek ocak, niş gibi duvar kaplamalarında gerekse mihraplarında geometrik ve mukarnas süslemelerin aralarında az da olsa alçı ile çini bir arada kullanılmıştır.

The earliest practise of stucco decoration in Islamic Art comes from Seljuk's Period in Anatolia only from the palaces. It is spread to the mosques and other religious building during Anatolian Beylik's and the early Ottoman Period. The main objective of this study is approach to the stucco in every respect from the Mosques of Bursa and Edirne city build in the period 1300-1453 of Ottoman Empire. The stucco usually prefer in this period as a paving of tabhane wall with niche and furnace such as Yeşil and Yıldırım mosques at Bursa. On one hand, the stucco decoration used only furnace at the Yıldırım Moques in Edirne.The stucco decoration can be seen also mihrabs like Edirne Gazi Mihal Mosque and Şah Melek Mosque. The ornaments of this buildings is almost original except some little repairs on the contrary of Bursa Mosques which are completely painted so this very difficult to work on this materials. Bursa Timurtaş Paşa Mosque is extraordinary example with its stucco ornaments at the frieze of main door.The stucco of every mosques that mentioned in this work made by the mould and they have two main style as low and high relief. The unique example can be find at the Bursa Yeşil Mosque is carving, which comes from a kabara found at the tympanum of tabhane. The decoration of moulding technique is common like floral, geometric, mukarnas and figurative is very rare and also there is some example stucco use with tile as a rare.