Kuloğlu Şeyh Hacı iİlyas `Bâğ-i Behişt` (iİnceleme-tenkitli metin)

Abstract

XVII. yüzyıl klasik Türk edebiyatı şairi olan Kuloğlu Şeyh Hacı İlyas [ö. 1068/1657-58], şuara tezkirelerinde anılmamıştır. Kuloğlu, yazmış olduğu eserlerden Silsile-nâme, Etvâr-ı Seb'a, Dîvan-ı Hümâyûn, Dîvân-ı Mesâbîh ve Bâğ-ı Behişt'in kütüphanelerde birçok elyazma nüshası bulunduğu hâlde bugüne kadar araştırmacıların da dikkat alanına girememiştir. Yapılan bu çalışma sonucunda Kuloğlu'nun hayatı, şahsiyeti ve edebî kişiliği üzerine ilk defa tafsilatlı bir akademik araştırma meydana getirilmiş olup manzum bir Kur'an tefsiri olan Bâğ-ı Behişt adlı eserinin tenkitli metni ile bu metnin ayrıntılı incelemesi ortaya konmuştur.Çalışmanın ilk bölümünde Kuloğlu'nun hayatı, edebî kişiliği, tasavvufî kişiliği ve eserleri hakkında bilgi verilmiştir. İkinci bölümünde Bâğ-ı Behişt'in şekil ve muhteva özellikleri ele alınmıştır. Üçüncü bölümde ise Bâğ-ı Behişt'in muhtelif kütüphanelerde bulunan nüshalarının karşılaştırılması sonucunda ortaya çıkan tenkitli metnine yer verilmiştir.Ortaya çıkan tenkitli metne göre Bâğ-ı Behişt toplamda 8049 beyti muhtevi olan 402 kasideden müteşekkildir. Revi harflerine göre alfabetik olarak tertip edilen bu 402 kasidenin 399'u Kur'an'dan bir veya birkaç ayetin tefsiri bağlamında nazmedilmiştir. Eserde herhangi bir ayetin tefsiri olmak üzere yazılmamış olan diğer üç şiirin biri Farsça yazılmış bir na't, birisi Hz. Muhammed'in bir hadisi bağlamında yazılmış bir kaside ve birisi de eserin son şiiri, yani hatime manzumesidir. Bâğ-ı Behişt'te tefsir edilmek üzere kasidelerin başlığına yazılan ayetlerin toplam sayısı ise 656'dır. Eserde tefsir edilmek üzere seçilen ayetlerin sabit bir konusu olmamakla birlikte muhteva itibarıyla peygamberler tarihi, dua (münâcât), Hz. Muhammed ve ahiret (özellikle cennet) konularını işlemeye müsait olan ayetler çoğunluktadır.Anahtar Kelimeler: Kuloğlu Şeyh Hacı İlyas, Bâğ-ı Behişt, klasik Türk edebiyatı, Kur'an, manzum tefsir.

17th century classical Turkish literature poet, Kuloğlu Şeyh Hacı İlyas [d. 1068 / 1657-58], has not been referred in tazkiras. Kuloğlu wrote Silsile-nâme, Etvâr-ı Seb'a, Dîvan-ı Hümâyûn, Dîvân-ı Mesâbîh and Bâğ-ı Behişt. Even though there exist many copies of the manuscripts, it has failed to attract attention of the researchers so far.As a result of this study, an elaborated academic research was formed for the first time on Kuloğlu's life, personality and individuality, and the critical text of a poetical Qur'an exegesis named Bâğ-ı Behişt and the elaborated analysis of this text were composed. In the first part of the study, information was given on Kuloğlu's life, literary personality, sufistic individuality and his Works. In the second part, the form and content properties of Bâğ-ı Behişt were discussed. In the third part, the critical edition of Bâğ-ı Behişt whose manuscript copies in various libraries were compared and contrasted was analyzed. In accordance with the critical edition which was formed, Bâğ-ı Behişt is composed of 8047 couplets and 402 qasidas. According to the end ryhmes, the 399 out of these 402 qasidas which were alphabetically arranged were written within the context of one or a few exegesis of the verses. One of the other three poems which were not written as an exegesis of the verses in the work is a na't written in Persian; one is a qasida in the context of hadith of the prophet Muhammed; one is the last poem of the work, that is, an epilogue poem. The total number of verses written for the titles of qasidas to be interpreted in Bâğ-ı Behişt is 656. As well as there is no stable subject of the verses chosen to be interpreted, the subjects of these verses to be interpreted about the prophets history, pray (appeal), the Prophet Mohammed and afterlife (especially heaven) outnumber in the work.