VIII. ve X. asırlar arasında Türkistan coğrafyasında Oğuzlar

Abstract

Türkistan, Türklerin yaşadığı yeri ifade etmek için kullanılmaktadır. Kısmen sınırları Orta Asya diye tabir edilen yerleri kapsamaktadır. Bu bölge çeşitli uygarlıklara ev sahipliği yapmıştır. Bunların çoğu Türk kökenli olup veya sonradan Türkleştirilmişlerdir. Burası ayrıca Avrupa ve Ortadoğu'dan Çin'e uzanan ticaret yollarının geçtiği yerdir.Oğuz adının anlamı konusunda kaynaklar pek açıklayıcı değildir. Bu nedenle Türk dili ve Tarihi ile ilgilenen araştırmacılar bu konuda çeşitli yorumlara giderek bu konuyu açıklama yoluna gitmişlerdir.Oğuz Kagan'ın kimliği hakkında bilgileri genellikle Oğuznamelerden çıkarmaktayız. Bu eserlerde genellikle İslami literatüre göre yazılmıştır. Ancak Uygurca olanı bu kapsama girmemektedir. Göktürk Devleti'nin kuruluşuyla bu devletin ana kitlesini oluşturan Oğuzlar bu devletin fetret devrine girmesi ile kendi kaganlıklarnı kurmuşlardır. Oğuzların Göktürkleri tekrar toplamaya çalışan İlteriş Kagan, kardeşi ve oğulları döneminde olan faaliyetlerini Orhun Yazıtlarında görmekteyiz. Göktürklerin yıkılması ile Uygur hakimiyeti altına giren Oğuzlar yurtlarını bırakarak yavaş yavaş batıya doğru yol almıştır.IX-X. yüzyıllarda Oğuz Yabguluğu'nu kuran Oğuzlar Sırderya Nehrinin Aral Gölüne dökülen kısmında Yengikend adında bir şehri başkent yaparak burada yaşamaya başlamışlardır. Sonrasında Müslümanlar ile etkileşim içine girerek gerek ticari gerek siyasi faaliyetlerde bulunmuşlardır. Nitekim XI. yüzyıl başında bu devlet iç çekişmeler ve kuzeyden gelen Kıpçak akınları ile yıkılmıştır. Oğuz Yabguluğu'nda sosyal ve kültürel hayat hakkında İslam müellifleri çeşitli bilgiler vermektedir. Bu sayede az da olsa onların yaşamları hakkında bilgiler edinmekteyiz. Bu eserlerin en önemlisi `İbn Fadlan Seyahatnamesi` dir. Bu 922 yılında Oğuz devleti içerisinden geçerek İdil Bulgar devletine giden müellif gördüğü olayları kaleme almıştır. Kendisinin katip olması hasebi ile verdikleri bilgiler daha güvenilir bir yer tutmaktadır.Anahtar Kelimeler: Oğuzlar, Oğuz Adı, Oğuz Kagan, Oğuz Yabgu

Turkestan is used to call the area where Turks live. It includes boundary place that has been called Middle Asia. This region has hosted many various civilizations. Most of these were Turk-oriented or they have been Turk later. Turkestan was an area where the trade route from Europe or the Middle East to China has passed. The sources aren't clear about mean of Oghuz name. Therefore researchers, interested in the Turkish language and history, have been assessed about this issue to explain.We generally found out the identity of Oghuz Khan from Oghuz names. The scripts generally were written according to the İslamic sources. However the script in Uyghur literatüre did not take part in this context.Oghuzs, the main population of the Gokturks, founded a new khan at the time of Gokturks' interregnum time. We can see the activities of Oghuzs at the time of reuniting the Gokturks by İlteris Khan, his brothers and his sons in Orkhon Scripts. With the falling of Gokturk state, Oghuzs under the control of Uyghurs, left their hometowns traveling slowly to the West.In IX.-X. th centruies Oghuzs, established Oghuz Yabguluk, began tol ive side of the Sirderya River pours into Aral Lake by making capital city that is called Yengikend. After that they connected with muslims and they engaged in both politics and commercial with each other. Thus at the begining of XI.th century this state has fallen with the internal contention and the northern attacks of Kipcaks.İslamic authors give various informations about the social and cultural lives of Oghuz Yabgu. By this means we can have at least some information about their lives. İbn Fadlan Travelbook is the most important work of all it was written the events by the author who had travelled form Oghuz state to Idil Bulgarian State in 922. As a reason of being an author the information that he transposed, places more reliable for us.Key Words: Oghuzs, Oghuz Name, Oghuz Khan, Oghuz Yabgu