Organik ve geleneksel tarım yöntemleri ile yetiştirilen bazı sebzelerin kimi kalite kriterleri bakımından karşılaştırılması

Abstract

ÖZET ORGANİK VE GELENEKSEL TARIM YÖNTEMLERİ İLE YETİŞTİRİLEN BAZI SEBZELERİN KİMİ KALİTE KRİTERLERİ BAKIMINDAN KARŞILAŞTIRILMASI Halil DEMİR Yüksek Lisans Tezi, Bahçe Bitkileri Anabilim Dalı Danışman: Yard. Doç.Dr. Ersin POLAT Ekim 2002, 134 Sayfa Bu çalışmada, organik ve geleneksel yetiştirme tekniklerinin, bazı sebze türlerinde (domates, marul ve baş salata) verim ve kalite üzerine etkileri araştırılmıştır. Bu amaçla yürütülen çalışmalar, 2000-2002 yılları arasında, Akdeniz Üniversitesi, Ziraat Fakültesi Bahçe Bitkileri Bölümü Araştırma ve Uygulama Arazisi'nde yürütülmüştür. Araştırmada ilkbahar döneminde bitkisel materyal olarak M 74 F] domates Çeşidi, sonbahar döneminde ise Lital marul çeşidi ile Gloria baş salata çeşidi kullanılmış çalışma iki yıl devam etmiştir. Domates, marul ve baş salata yetiştiriciliğinin yapıldığı denemede, bitki besin elementi olarak organik yetiştiricilikte; dikim öncesi parsellere çiftlik gübresi, azot kaynağı olarak kan unu, potasyum kaynağı olarak Ormin K gübresi kullanılmıştır. Geleneksel yetiştiricilikte ise taban gübresi olarak triple süper fosfat, vegetasyon periyodunca da amonyum sülfat, amonyum nitrat ve potasyum nitrat gübreleri uygulanmıştır. Domates yetiştiriciliğinde deneme konusunu oluşturan uygulamalar aşağıdaki gibidir: 1. Uygulama : Dikim öncesi çiftlik gübresi (5 ton/da), Ormin K (133 kg/da), kan unu (292 kg/da), dikim sonrası Coplex (70 kg/da) 2. Uygulama : Dikim öncesi çiftlik gübresi (5 ton/da), Ormin K (148 kg/da), kan unu (320 kg/da), dikim sonrası Maxicrop (2.5 kg/da) 3. Uygulama : Dikim öncesi çiftlik gübresi (5 ton/da), Ormin K (148 kg/da), kan unu (320 kg/da), dikim sonrası Ko Humax (3 H/da)4. Uygulama : Dikim öncesi çiftlik gübresi (5 ton/da), Ormin K (148 kg/da), kan unu (320 kg/da), dikim sonrası Kelpak (3.125 İt/da) 5. Uygulama : Dikim öncesi çiftlik gübresi (5 ton/da), Ormin K (48 kg/da), kan unu (320 kg/da), dikim sonrası Ormin K (100 kg/da) 6. Uygulama (tanık) : Dikim öncesi çiftlik gübresi (5 ton/da), triple süper fosfat (26 kg/da), dikim sonrası amonyum nitrat (66 kg/da), potasyum nitrat (113 kg/da) Marul yetiştiriciliğinde deneme konusunu oluşturan uygulamalar aşağıdaki gibidir: 1. Uygulama : Dikim öncesi çiftlik gübresi (2 ton/da), Ormin K (35 kg/da), kan unu (90 kg/da), dikim sonrası Coplex (40 kg/da) 2. Uygulama : Dikim öncesi çiftlik gübresi (2 ton/da), Ormin K (43 kg/da), kan unu (100 kg/da), dikim sonrası Maxicrop (1.050 kg/da) 3. Uygulama : Dikim öncesi çiftlik gübresi (2 ton/da), Ormin K (43 kg/da), kan unu (100 kg/da), dikim sonrası Ko Humax (1.8 İt/da) 4. Uygulama : Dikim öncesi çiftlik gübresi (2 ton/da), Ormin K (43 kg/da), kan unu (100 kg/da), dikim sonrası Kelpak (33 İt/da) 5. Uygulama : Dikim öncesi çiftlik gübresi (2 ton/da), Ormin K (14 kg/da), kan unu (100 kg/da), dikim sonrası Ormin K (28 kg/da) 6. Uygulama (tanık) : Dikim öncesi çiftlik gübresi (2 ton/da), triple süper fosfat (26 kg/da), dikim sonrası potasyum nitrat (22 kg/da), amonyum nitrat (25 kg/da) Domates yetiştiriciliğinin yapıldığı uygulamalarda ; bitki boyu (cm), meyve eni (cm), meyve boyu (cm) ve bunlara bağlı olarak hesaplanan indeks değerleri (en/boy), meyve rengi belirlenmiştir. Elde edilen meyvelerde C vitamini (mg/100 mi usare), sitrik asit (g/100 mi usare), Suda Çözünebilir Kuru Madde (SÇKM), pH değerleri tespit edilmiştir. Domates yetiştiriciliği sonucu her iki yetiştirme tekniğinde de birinci yıl toplam verim (kg/da), ikinci yıl birinci sınıf verim (kg/da), ikinci sınıf verim, üçüncü sınıf verim ve toplam verim ile ortalama meyve ağırlığı (g/adet) değerleri tespit edilmiştir. Marul ve baş salata yetiştiriciliğinde ise baş boyu (cm), kök boğazı çapı (cm), C vitamini (mg/100 mi usare), SÇKM (%), pH miktarları belirlenmiştir. Bunların yanında toplam ve pazarlanabilir verim (kg/da), ortalama baş ağırlığı (g/adet) kriterleri u/ / / / / / saptanmıştır. İncelenen tüm kriterlerde^ elde edilen sonuçlar geleneksel yetiştiricilikle kıyaslanmıştır. Yapılan uygulamalar sonucu, denemenin birinci yılında, hasat edilen domateslerdeki renk ölçümlerinde meyvelerde meyve parlaklığı ve san renk oluşumu bakımından yapılan uygulamalar arasındaki farklılıklar istatistiksel olarak önemli bulunmuş, en parlak meyveler ve en fazla san renk oluşumu organik gübre uygulamalarından elde edilmiştir. Domateste ilk yıl sonuçlarında, meyve eti sertliği, C vitamini miktarı ve pH değerleri bakımından, uygulamalar arasında farklılıklar önemli bulunmuş ve en yüksek değerler organik gübre uygulamalarından elde edilmiştir. İkinci yıl sonuçlarında ise, meyve et kalınlığı değerleri arasındaki farklılıklar önemli bulunmuş ve en yüksek değerler geleneksel yetiştiriciliğe göre organik gübre uygulamalarından elde edilmiştir. ölçüm zamanlarına göre (Haziran, Temmuz) değerlendirme yapıldığı zaman, denemenin ikinci yılında, M 74 Fi domates çeşidinde, hasat edilen meyvelerde kırmızı ve san renk oluşumu bakımından önemli farklılıklar bulunmuş, Temmuz ayı ölçüm değerleri en yüksek bulunmuştur. Aylara göre incelendiği zaman (Haziran, Temmuz, Ağustos) denemenin hem birinci hem de ikinci yılında meyve eni, meyve boyu ve bunlara bağlı olarak hesaplanan indeks değerleri, meyve eti sertliği ve meyve et kalınlığı, SÇKM, sitrik asit ve C vitamini bakımından istatistiksel farklılıklar bulunmuştur. Meyve et kalınlığı bakımından en yüksek değerler Haziran ortalarında yapılan ölçümde elde edilmiş, iğer parametreler genellikle Temmuz ve Ağustos'da yapılan analizlerde en yüksek değerlere ulaşmıştır. Farklı organik gübre uygulamalarının ve geleneksel yetiştiriciliğin M 74 Fi domates çeşidinde, birinci yıl toplam verim üzerine etkisi istatistiksel olarak önemli bulunmamıştır. Organik gübre uygulamalardan ortalama 7504 kg/da, geleneksel yetiştiricilikten ise 7417 kg/da toplam verim elde edilmiştir. mDenemenin ikinci yıl sonuçları değerlendirildiği zaman birinci sınıf verim, ortalama meyve ağırlığı ve toplam verim bakımından uygulamalar arasındaki istatistiksel farklılığın önemli olduğu belirlenmiştir. Toplam verim balonundan geleneksel yetiştiricilikle ile organik Ko Humax gübre uygulamasının yapıldığı organik yetiştiricilik parsellerinden elde edilen verim değerleri benzer özellik göstermiş, sırasıyla 9140 kg/da ve 9200 kg/da verim elde edilmiş, bununla birlikte organik gübre uygulamaları verim ortalaması, 8540 kg/da olarak saptanmıştır. Birinci sınıf meyve verimine göre hesaplanan ortalama meyve ağırlığı, en yüksek 118.6 g/adet ile geleneksel yetiştiricilikten elde edilmiştir. Toplam verim içerisinde bulunan birinci sınıf meyve miktarı % 82 ile en fazla geleneksel yetiştiricilik oluştururken, bunu % 78 ile vegetasyon süresince uygulanan Orrnin K organik gübre uygulaması izlemiştir. Lital marul çeşidinde, denemenin birinci yılında, sadece pH değerleri arasındaki farklılık istatistiksel olarak önemli bulunmuş ve geleneksel yetiştiricilik, Coplex, Ko Humax, Ormin K organik gübre uygulamalarından elde edilen değerler benzer özellik göstermiştir. İkinci yıl, baş uzunluğu ve C vitamini bakımından uygulamalar arasında istatistiksel olarak farklılığın önemli olduğu saptanmıştır. En uzun marul başları geleneksel yetiştiricilikten, en fazla C vitamini miktarları organik gübre uygulamalarından elde edilmiştir. Lital marul çeşidinde, denemenin hem birinci hem de ikinci yılında, toplam verim, pazarlanabilir verim ve ortalama baş ağırlığı değerleri bakımından uygulamalar arasında istatistiksel olarak önemli farklılıklar olduğu belirlenmiştir. Birinci yıl, toplam verim en fazla geleneksel yetiştiricilikten (8130 kg/da) elde edilmiş, bunu sırasıyla 6701 kg/da ve 6459 kg/da ile Kelpak ve Ko Humax organik gübre uygulamaları izlemiştir. İkinci yıl en fazla toplam verim yine geleneksel yetiştiricilikten (7355 kg/da) elde edilmiş, bunu 6352 kg/da ile Ko Humax organik gübre uygulaması izlemiş, diğer uygulamalar aynı grup özelliği göstermiştir. Pazarlanabilir verim açısından denemenin birinci yılında, en yüksek değer 6615 kg/da ile geleneksel yetiştiricilikten elde edilmiş, bunu 5601 kg/da ile Kelpak organik gübre uygulaması izlemiştir. İkinci yıl, 6562 kg/da ile en fazla geleneksel yetiştiricilikten elde edilmiş, bunu 5509 kg/da ile Ko Humax organik uygulaması takip etmiştir. Pazarlanabilir verim açısından hem birinci yıl (595 g/adet) hem de ikinci yıl (590 g/adet) en fazla ortalama baş ağırlığı, geleneksel yetiştiricilikten elde edilmiştir. ivGloria baş salata çeşidinde, denemenin birinci yılında, SÇKM, pH ve C vitamini değerleri arasında uygulamalara göre farklılıkların istatistiksel olarak önemli olduğu belirlenmiş en yüksek SÇKM, pH ve C vitamini miktarları organik gübre uygulamalarından elde edilmiştir. İkinci yıl ise sadece SÇKM değerleri bakımından istatistiksel farklılıklar belirlenmiş ve en yüksek değer yine organik gübre uygulamalarından elde edilmiştir. Denemenin birinci yılında, Gloria baş salata çeşidinde, yapılan varyans analizi sonucu, toplam verim, pazarlanabilir verim ve ortalama baş ağırlığı açısından uygulamalara göre önemli farklılıkların olmadığı ancak ikinci yıl sonuçlarında önemli farklılıklar olduğu saptanmıştır. İkinci yıl toplam ve pazarlanabilir verim bakımından en fazla verim sırasıyla 7449 kg/da ve 5944 kg/da ile geleneksel yetiştiricilikten elde edilmiş, bunu organik gübre uygulama ortalamaları yine sırasıyla toplam 5141 kg/da ve 3925 kg/da olarak izlemiştir. Pazarlanabilir ortalama baş ağırlığı açısından en iyi sonuç geleneksel yetiştiricilikten elde edilmiştir (535 g/adet) bunu organik gübre uygulama ortalamaları (353 g/adet) takip etmiştir. Denemenin başlangıcında ve sonunda 0-20 cm derinlikten alınarak analiz edilen toprak örnekleri karşılaştırıldığında, alman örneklerde özellikle organik madde miktarının deneme sonunda, başlangıca göre yükseldiği ve tuzluluk değerlerinin arttığı tespit edilmiştir. Çalışma sonucunda elde edilen bulgular ve gözlemler değerlendirildiğinde; organik tarım yönetmeliğine uygun mücadele yöntemleri ve gübreler kullanılarak açık alanda domates, marul ve baş salata yetiştiriciliğinin yapılabileceği ve geleneksel yöntemlerle sağlanabilen verim ve kaliteye ulaşılabileceği sonucu elde edilmiştir. ANAHTAR KELİMELER: Organik tarım, organik gübre, domates, marul, bitkisel ekstrat. JÜRİ: Yard. Doç. Dr Ersin POLAT Prof. Dr. Mustafa KAPLAN Doç. Dr. A. Naci ONUS

ABSTRACT COMPARISONS OF ORGANICALLY AND CONVENTIONALLY GROWN SOME VEGETABLE CROPS IN TERMS OF QUALITY PARAMETERS Halil DEMİR Adviser. Asst. Prof.Dr. Ersin POLAT M. Sc.Thesis, Horticultural Department October 2002, 134 Pages In this study the effects of conventional and organic grown techniques on quality parameters of some vegetable crops (tomato, lettuce and iceberg) were investigated. The research was conducted at the experimental field of Agricultural Faculty of Akdeniz University between 2000-2002. M 74 Fj tomato cultivar was used for spring term while Lital lettuce cultivar and Gloria iceberg cultivars were used for autumn growing seasons in the experiments which were carried out in two successive years. Farmyard manure, blood meal as N source, Ormin K fertilizer as K source were applied to the soil. On the other hand triple super phosphate was applied to soil before planting, and amonium sulphate, amonium nitrate and potassium nitrate were also applied during vegetation period. The effects of down stated applications were examined in tomato growing: 1st application: Farmyard manure (5 tonnes/da), Ormin K (133 kg/da), blood meal (192 kg/da) before planting and Coplex (70 kg/da) after plantting. 2nd application: Farmyard manure (5 tonnes/da), Ormin K (148 kg/da), blood meal (320 kg/da) before planting and Maxicrop (2.5 kg/da) after planting. 3rd application: Farmyard manure (5 tonnes/da), Ormin K (148 kg/da), blood meal (320 kg/da) before planting and Ko Humax (3 lt/da) after planting. 4th application: Farmyard manure (5 tonnes/da), Ormin K (148 kg/da), blood meal (320 kg/da) before planting and Kelpak (3.125 lt/da) after planting. 5th application: Farmyard manure (5 tonnes/da), Ormin K (48 kg/da), blood meal (320 kg/da) before planting and Ormin K (100 kg/da) after planting. 6th application (control): Farmyard manure (5 tonnes/da), triple super phosphate (26 kg/da) before planting and amonium nitrate (66 kg/da), potassium nitrate (113 kg/da) after planting. VIThe effects down applications were examined in lettuce growing: 1st application: Farmyard manure (2 tonnes/da), Ormin K (35 kg/da), blood meal (90 kg/da) before planting and Coplex (40 kg/da) after planting. 2nd application: Farmyard manure (2 tonnes/da), Ormin K (43 kg/da), blood meal (100 kg/da) before planting and Maxicrop (1.050 kg/da) after planting. 3rd application: Farmyard manure (2 tonnes/da), Ormin K (43 kg/da), blood meal (100 kg/da) before planting and Ko Humax (1.8 It/da) after planting. 4th application: Farmyard manure (2 tonnes/da), Ormin K (43 kg/da), blood meal (100 kg/da) before planting and Kelpak (33 lt/da) after planting. 5th application: Farmyard manure (2 tonnes/da), Ormin K (14 kg/da), blood meal (100 kg/da) before planting and Ormin K (28 kg/da) after planting. 6th application (control): Farmyard manure (2 tonnes/da), triple super phosphate (26 kg/da) before planting and potassium nitrate (22 kg/da), amonium nitrate (25 kg/da) after planting. Measurement taken in tomato growing were plant height (cm), fruit length (cm), fruit widht (cm), fruit index (widht/length), vitamin C (mg/100 ml fruit juice), citric acid (g/100 ml fruit juice), solid soluble content (%) and pH value. In the first year of the experiment only the total fruit yield (kg/da) obtained in both kind of growing systems was taken into consideration in tomato growing. On the other hand, in the second year of the experiment first class fruit yield (kg/da), second class fruit yield (kg/da), third class fruit yield (kg/da), total fruit yield (kg/da) and averege fruit weight (g/fruit) values were determined. The quality parameters determined for lettuce and iceberg growing were: head length (cm), vitamin C (mg/100 ml fruit juice), soluble solid content (%), and pH. In addition to these the total and marketable fruit yield (kg/da), average mean head weight (g/fruit) values were also determined. All these values were compared with the values obtained from conventional growing. The effects of different applications on fruit shine and yellow colour formation in tomatoes were found to be statistically significant in the first year of the experiment. It was revealed that the most shiny fruits and the highest yellow colour formation were obtained from the treatments with farmyard manure. vuThe effect of different organic fertilizer applications and conventional growing on the total fruit yield was found to be statistically non-significant in the first year of the experiment as 7504 kg/da, and 7417 kg/da total fruit yield was obtained respectively. On the other hand results obtained in the second year for first class fruit yield, mean fruit weight and the total fruit yield revealed that there were statistically significant differences between conventional and organic growing systems. The total fruit yield value showed no statistical differences between conventional growing and organic growing with Ko Humax application as they had the total fruit yield values of 9140 kg/da and 9200 kg/da respectively. But the average total fruit yield for all organic growing applications was found to be 8540 kg/da. If one considers the first class fruit yield, the highest fruit weight was obtained from the conventional growing with the value of 118.6 g/fruit. The highest percentage of first class fruit yield was 82 % and observed in conventional growing and it was followed by Ormin K organic fertilizer (78 %) which was applied during vegetation period. On the other hand only the pH values showed statistically significant differences between conventional and organic growing of Lital lettuce cultivar as no other differences was obtained between conventional growing and oranic growing with Coplex, Ko Humax, Ormin K applications. But in the second year statistically significant differences were obtained between different applications in terms of head length and vitamin C. The highest head length was observed to be present on the conventionally grown plants. But in terms of vitamin C organically grown lettuce plants had more amount of vitamin C than conventionally grown plants. The statistically significant differences were observed in both growing seasons of Lital lettuce cultivar in terms of total marketable yield and average head weight. The highest total yield in the first year was obtained from the conventional growing with 8130 kg/da which was followed by Kelpak and Ko Humax organic fertilizers applications with the values of 6701 kg/da and 6459 kg/da respectively. The highest total yield for the second year was again obtained from the conventional growing (7355 kg/da) which was followed by Ko Humax organic fertilizer application (6532 kg/da). The highest marketable yield was determined in conventional growing with 6615 kg/da which was followed by Kelpak organic fertilizer application 5601 kg/da. Similar results obtained for the second year of viuthe experiment and the conventional growing had the highest marketable yield with the value of 6562 kg/da but this time followed by Ko Humax application (5509 kg/da). The highest amount of mean head weight among marketable yield in the first and second year of the experiment was determined in the conventional growing with the values of 595 g/plant and 590 g/plant respectively. The values of obtained for soluble solid content, pH and vitamin C for Gloria iceberg cultivar showed statistically significant diffrences among different applications in the first year of the experiment and the higher amount of these values obtained between different applications of organic growing. In the second year of the experiment for cultivar Gloria only soluble solid content value showed statistically significant difference and the highest values obtained from organic fertilizer applications. While there was no statistical difference among the different applications in terms of total and marketable yield in the first year, there was statistically significant differences in the second year of the experiment. In the second year the highest amount of total and marketable yield was obtained from conventional growing with the values of 7449 kg/da and 5944 kg/da respectively and these were followed by the values of 5141 kg/da and 3925 kg/da respectively in organic growing. The highest amount of average marketable head weight was obtained in conventional growing (535 g/plant) which was followed by organic fertilizer application (353 g/plant). Soil samples taken at the beginning and at the end of the experiment revealed that the level of organic matter and salt concentration increased at the end of the experiment. As a conclusion, results obtained from the present study revealed that it is possible to grow tomato, lettuce and iceberg in open field conditions by using organic fertilizers and plant protection methods in accordance with organic agriculture instructions or regulations. KEY WORDS: Organic agriculture, organic fertilizer, tomato, lettuce, plant extract. COMMITTEE: Asst. Prof. Dr. Ersin POLAT Prof Dr. Mustafa KAPLAN Assoc. Prof. Dr. A. Naci ONUS IX