Türkiye Türkçesi ağızlarında yemek isimleri

Abstract

İnsanoğlunun temel ihtiyaçlarından biri de beslenmedir. Beslenme ve buna paralel olarak şekillenen yemek ve çeşitleri insanoğlunun yaşamını devam ettirebilmesi için gerekli bir ihtiyaçtır.Beslenme ve beslenmeyle ilgili çeşitli faktörler insanoğlunun yaşadığı mekân ve zamana göre oluşmuş, değişmiş ve gelişmiştir. Bu durumda insanoğlunun yaşayış tarzı da etkili olmuştur. Yerleşik hayata geçişle birlikte coğrafi ve kültürel şartlara bağlı olarak her millete ait beslenme ve yemek kültürü ortaya çıkmıştır.Türk beslenme kültürünün meydana gelmesindeki en önemli faktörler; Türklerin hâkim olduğu coğrafya ve kültürel özelliklerdir. Önceleri göçebe bir hayat tarzına sahip olan Türklerin geçim kaynağına bağlı olarak beslenme kültürünün temeli et ağırlıklıydı. Zamanla yerleşik hayata geçen Türklerin beslenmelerinin temellerinden biri de tahıl ve tahıl ürünleri olmuştur. Bunun en güzel örneğini ise Kaşgarlı Mahmud' un kaleme aldığı ?Divan-ı Lügatit Türk? te görmekteyiz. Bu eserde birçok yemek isimlerine rastlamaktayız. Yusuf Has Hacip de eseri ?Kutadgu Bilig? de sofra ve yemek yeme adabına yer vermiştir.Türk mutfağı sadece Orta Asya kökenli değil, Kafkasya'dan Balkanlara, Kırım'dan Mezopotamya'ya, Doğu Akdeniz'e kadar uzanan bir karışımdır. Bu karışım ise Osmanlılardan kalmıştır. Kaynaklardan öğrendiğimize göre Osmanlı mutfağı başlı başına bir bölümdü. Özellikle yükselme dönemi Fatih Sultan Mehmet zamanında mutfakta çalışanlar ve yemek çeşitleri bunu kanıtlar niteliktedir. Sonuçta Osmanlı saray mutfağı ortaya çıkmıştır. Anadolu Türk mutfağının ise kendini hala yaşattığına şahit olmaktayız. Elbette ki bölgesel olmakla beraber her bölgenin ve yörenin kendine has yemekleri de mevcuttur. Öyle ki artık yemek isimleri yöre ismiyle anılır hale gelmiştir. Adana kebabı, Harput köftesi?Türkiye bölgeden bölgeye hatta ilden ile yemek kültürlerini içinde barındırır. Karadeniz'de mısır ve hamsinin; İç Anadolu' da tahıl ve etin; Ege' de sebze ve zeytinyağının ağırlığı hissedilmektedir. Fakat şunu da unutmamak gerekir ki bölgeleri sembolize eden özellikler coğrafyaya ve bölge insanın geçim kaynağına bağlıdır.Tespit ettiğimiz yemek isimleri tek kelime ya da kelime gruplarından oluşmaktadır. Yapıları bakımından basit, türemiş ve bileşik olan bu isimlerin çoğu Türkçe olmakla birlikte Arapça ve Farsçanın çoğunlukta olduğu yabancı yemek isimleri de mevcuttur. Kelime grubu halindeki yemek isimlerinin çoğu da Türkçe ve yabancı kökenli yemek isimlerinden oluşmaktadır.Sadece bir bölgede kullanılan ve anlamını o bölge insanının bildiği bazı yemek isimleri, farklı bölgelerde farklı anlamlara bürünmüştür.Türk beslenme kültürüne ait bini aşan yemek isimlerinin tespit edilmesi; Türk kültürünü vazgeçilmez bir parçası olan yemeğin çeşitlilik arz etmesi, zengin bir yemek kültürünün olduğunu göstermektedir.Anahtar kelimeler: Türkiye Türkçesi Ağızları, yemek isimleri, Türklerde beslenme kültürü, sözlük

One of me basic needs of human being is also nutrition. Nutrition and food and its kinds, which develop paralel to nutrition, are a necessary need to continue human being?s life.Nutrıtıon and the other several factors about it has formed, changed and developed depending. The places human being lived in and time. Human being?s life style effected this case as well. After the stable life style, the nutrition and food culture of each nationality apperared in accordance with their geographical and cultural conditions.The most important factor of forming the Turkısh nutrition culture is the geography and cultural features which the Turks rule over. Previously, related to their livelihood, meat had emphasis on nourishment culture basis of the Turkish who had a nomadic life style. Grain became one of the basis of Turkish nutrition with their having a sedentary life in time. We can see the best example of this in `Divan-ı Lügatit Türk` written by Kaşgarlı Mahmut. We see a lot of meal names. Also, Yusuf Has Hacip mentioned about table and eating customs in `Kutadgu Bilig`.Turkish cuisine is not only from Middle Asian origin; but also, a mixture from Caucasia to The Balkans, from the Crimea to Mesapotomia, to East Mediterian Sea area. This mixture comes from Ottomans. As we see in the sources, Ottoman cuisine was a unite all by itself. Especially, in the time of Sultan Mehmet the Conqueror, workers in the kitchen and meal kinds are proofs of this. As a result, Ottoman palace cuisine was composed. We witness that Anatolian Turkish cuisine still keeps itself alive. Surely, each region and vicinity has meals special to itself. Even meal names are mentioned with vicinity names: Adana Kebap, Harput meatball...Turkey has meal kinds defers from region to region, even from city to city. Maize and anchovy in Black Sea Region, grain and meat in Middle Anatolia, weed and olive oil in Aegean Region have emphasis on nourishment.But it shouldn't be forgotten that peculiarities symbolizing the regions are depenedent upon the geography and livelihood of people in that region.Meal names that we determined are formed with one word or phrases. Most of the names that are simple, multiplied and compound are Turkish. However, there are foreign meal names, mostly from Arabic and Persian languages. Meal names in phrases are mostly Turkish and foreign meal names.Some meal names whose names known by only one region's people and that used in only one region have different meanings in different regions.Determination of more than thousand meal names; variety of meals that is an improtant part of Turkish culture evidence that Turkey has a rich meal culture.Key words: Turkey Turkish Dialects, meal names, nourishment culture of the Turkish, dictionary.