Klasik Türk edebiyatında ?delilik? kavramı (Fuzûlî, Nâ`ilî, Fehîm-i Kadîm, Şeyh Gâlib Dîvânları ve Fuzûlî`nin ?Leylâ vü Mecnûn? mesnevîsi)

Abstract

Tasavvufî düşüncenin hâkim olduğu Klasik Türk Edebiyatının söz dağarcığı, madde âlemine ait varlıkları, durumları karşılayan ve gündelik dile ait olan kelimelerden meydana gelmektedir. Bu durum, tasavvufî düşüncenin gündelik dile ait kelimelere tasavvufî anlamlar yüklenmesi suretiyle ifade edilmesinden kaynaklanmaktadır. Dolayısıyla da Klasik Türk Edebiyatında kullanılan ve gündelik dile ait olan kelimelerin çoğu, zahirî anlamlarının altında batınî/tasavvufî bir anlam barındırmaktadır. Klasik Türk Edebiyatında, insanlık mertebelerinden birini karşılayan ?delilik? kavramının kullanılış amacı da Klasik Türk Edebiyatının bu özelliğini tam olarak yansıtmaktadır.Klasik Türk Edebiyatında ?delilik? kavramı, birbirinden oldukça farklı olan, hatta birbirinin zıddı olarak değerlendirilebilecek nitelikte iki durumu ifade etmek amacıyla kullanılmaktadır. Bunlardan ilki, deliliğin gerçek anlamıyla doğrudan bir ilgisi olmayan, yaratılışın doğal bir sonucu olarak ortaya çıkan ?ikilik? durumunu ifade eden ve çaba sarf ederek bu durumdan kurtulanlar hariç bütün insanlığı kapsayan bir deliliktir.İkincisi ise tıbbın ve inanç sahasının ortak konusu olan, deliliğin gerçek anlamıyla yakından ilgili olan ve aşk sebebiyle ortaya çıkan bir deliliktir. Biri, diğerine zemin hazırlayan veya biri diğerini mümkün kılan iki delilik türünün meydana getirdiği bir süreç hâlinde karşımıza çıkan bu delilik, zahirî ve batınî olmak üzere iki katmanlı bir anlama sahiptir. Çaba sarf edilerek ulaşılabilen bu delilik, aynı zamanda Klasik Türk Edebiyatındaki ?âşık? tipinin farklı bir kimlikle karşımıza çıkmasıdır. İki aşamadan meydana gelen bu delilik, Fuzûlî'nin ?Leylâ vü Mecnûn?unda da Leylâ'nın ve Mecnûn'un şahsında verilmektedir.Sınırlı ve ortak bir malzemeyle şiirlerini söylemiş olan Klasik Türk Edebiyatı şairlerinin şiirlerinde, kelime tekrarlarına sık sık rastlamak mümkündür. Çoğu za¬man, Klasik Türk Edebiyatının sınırlı bir söz dağarcığına sahip olmasının bir so¬nucu olarak değerlendirilebilecek olan bu kelime tekrarları, bazen de söz konusu tekrarları yapan şairin hayatı veya kişiliğiyle ilgili çeşitli ipuçları taşıyabilmektedir.Bu çalışmada, Klasik Türk Edebiyatının ortak malzemesi içinde yer alan ?delilik? kavramının arka plandaki anlamı üzerinde durulmuş ve ?delilik? kavramı eksenindeki kelimeleri şiirlerinde sık sık tekrar eden Fehîm-i Kadîm'in hayatı ve kişiliğiyle söz konusu kavram arasındaki ilişki ve paralellikler tespit edilmeye çalışılmıştır.Anahtar Kelimeler: Akıl, aşk, deli, delilik, Leylâ, Mecnûn

Word reportoire of Classic Turkish Literature in which the idea of sufism is dominant makes up of everyday language words defining items and cases of material world. This situation originates from sufistic senses into the words of everyday language. So that most of the everyday language words used in Classic Turkish Literature, have mystic senses lying under their apparent senses. In Classic Turkish Literature using aim of lunacy concept reflexes this feature literally.In Classic Turkish Literature lunacy concept is used to define two very different even opposite situations. First one of these is lunacy including all the human beings except the ones defining the phrase of ?duality? as having no connection with the real meaning of lunacy but as a result of existense and the ones who struggled and got out of lunacy.The second one is lunacy which is the common subject of medicine and faith, closely related to the real meaning of lunacy appeared as a result of love, we face off this lunacy as a process composing of two kind of lunacy that the first one makes the second possible or the second one lays the basis of the first. It has two senses as apparent and mystic. It can be reached struggling. And at the same time it defines ?the lover? concept appearing with a different identity in Classic Turkish Literature. This lunacy given in the body of Leylâ and Mecnûn in the Fuzûlî?s ?Leylâ vü Mecnûn? work composes of two phases.It is possible to see word repetitions oftenly in the poems of poets who told them with restricted materials. This word repetitions can be seen mostly as a result of restricted word reportoire of Classic Turkish Literature. But sometimes this word repetitions can have hints about poets lives or character making this repetitions.With this study background sense of ?lunacy? concept which is the common subject of Classic Turkish Literature is stressed. And it is tried to determine the relation and paralellism between lunacy and Fehîm-i Kadîm?s life and character who oftenly uses words in axis of lunacy in his poems.Key Words: Intelligence, love, lunatic, lunacy, Leylâ, Mecnûn