Büyük Menderes grabeninin batı kesiminin morfotektonik özellikleri ve tarihsel deprem aktivitesi

Abstract

Büyük Menderes Fay Zonu (BMFZ), Batı Anadolu'nun en önemli aktif fay zonlarından biridir. Aletsel ve tarihsel dönemde fay zonu üzerinde birçok yıkıcı deprem meydana gelmiştir ve bunlardan bazıları yüzey kırığı oluşturmuştur. Yapılan çalışmada, fay zonu üzerinde meydana gelmiş büyük ve yıkıcı tarihsel depremlerin yüzey kırıkları üzerinde jeolojik ve morfolojik gözlemler yapılmış ve fay zonunun Germencik'ten Ege Denizi'ne kadar olan kesimi ayrıntılı haritalamıştır. Moralı köyü batısında yapılan paleosismoloji çalışmasında 3 farklı olaya karşılık gelen faylanmalar tespit edilmiştir. Ayrıca Söke yakınlarında bulunan bir taş ocağı yarmasının güncel alüvyonlarında 3 farklı depremin izleri belirlenmiştir.Aktif fay zonları üzerinde bulunan antik yerleşimler tarihsel depremlerin izlerini taşımakta ve tarihsel depremlerin büyüklükleri, yer değiştirme miktarları ile tekrarlanma periyotları gibi bilgilerin elde edilmesinde önemli katkılar sağlamaktadır. Priene antik kenti BMFZ'nun KD-GB doğrultulu batı segmenti üzerinde yer almaktadır ve tarihsel dönemde fay zonu üzerinde meydana gelmiş olan depremlerden etkilenmiş ve yapılarında hasarlar meydana gelmiştir. Sazlıköy'de bulunan ve 16.yy Osmanlı yapımı olan köprü üzerinde faylanmaya bağlı deformasyon belirlenmiş ve yersel LİDAR ile ölçümü yapılarak köprü üzerindeki deformasyon miktarı hassas olarak saptanmıştır.Yapılan hendek çalışmasında, faylar tarafından kesilmiş olan birimler OSL yöntemi (Optically Stimulated Luminescence) ile yaşlandırılmış ve toplamda 132 cm'lik atım oluşturan üç farklı olayın 3000 yıl içerisinde meydana geldiği belirlenmiştir. Bu veri BMFZ'nun bu kesimindeki açılma hızının Holosen döneminde 0.25 mm/yıl olduğunu göstermektedir.Anahtar Kelimeler: Büyük Menderes Grabeni, Morfoloji, Arkeosismoloji, Paleosismoloji, Aktif Fay, Tarihsel Deprem

The Büyük Menderes Fault Zone (BMFZ) is one of the most important active fault zones of western Turkey. The fault zone reactiveted during the 20th century and in the historical times and involved surface rupturing earthquakes. In this study, geological and morphological observations were made on surface ruptures of large historical erthquakes. In addition, fault zone was mapped in detail between Germencik in the east and Agean Sea in the west. Paleoseismological studies indicated 3 different faulting around Moralı village. Furthermore, 3 different faulting events were observed in Quaternary sediments in a man made cliff near Söke.Ancient cities which are located on the active faults, provide evidence for large historical earthquakes and these evidences are reliable to estimate some parameters of historical earhquakes. The ancient city of Priene was located on the NE-SW trending western segment of the BMFZ and it was affected by historical earthquakes several times. In addition, an Ottoman bridge dated to 16th century A.D. was deformed by earthquakes near Sazlıköy and displacement on it was measured precisely by LİDAR.In the trench study, offset units were dated by OSL technique (Optically Stimulated Luminescence) and trench studies showed that 3 different events, which caused 132 cm cumulative offset, occured in 3000 years. This data indicates that extension rate on this part of the BMFZ is about 0.25 mm/year in Holocene.Key words: Büyük Menderes Graben, Morphology, Archeoseismology, Paleoseismology, Active Fault, Historical Earthquake