Banaz-Hamamboğazı (Uşak) jeotermal sahasında su ve toprak kirlilik etkilerinin incelenmesi

Abstract

Hamamboğazı (Banaz) jeotermal sahasında yer alan termal ve mineralli su kaynakları 45-65°C sıcaklıkta olup sularının ortalama debileri 0,7 ile 40 l/sn'dir.Hamamboğazı jeotermal sahasında su ve toprak kirlilik etkilerinin araştırıldığı bu çalışma kapsamında Hamamboğazı jeotermal akışkanından, sıcak suyun karıştığı Hamamboğazı dere suyundan ve çevredeki soğuksu kuyularından toplanan 16 adet su örneğinde arsenik, bor ve flor konsantrasyonları ve sıcak suların oluşturduğu sedimanlardan alınan toprak örneklerinde As, B ve F analizleri yapılmıştır. Bölgedeki termal sıcak su kaynakları, Sağlık Bakanlığı Kaplıca Suları Yönetmeliğindeki Balneolojik su sınıflamasına göre As, B ve F içeren sular sınıfına girmektedir.Hamamboğazı jeotermal sahasındaki sıcak suların Hamamboğazı Deresine, yeraltı suyuna olan karışımlarının boyutunu belirleyebilmek için As, B ve F için dağılım grafikleri çizilmiştir.Sulama suyu olarak kullanılan Hamamboğazı Deresinin As, B ve F konsantrasyon değerleri su kirliliği kontrol yönetmeliğinde izin verilebilen maksimum değerlerin çok üzerinde bulunduğundan sulama suyu olarak kullanılması tarımda hassas olan ürünlere zarar vermesi kaçınılmazdır. Ayrıca, İnsani tüketim amaçlı sular yönetmeliğindeki limit değerlere göre de Hamamboğazı kaplıca sularının içme kürü olarak ve yeraltı suyundan elde edilen soğuk suyun ise içme ve kullanma amaçlı olarak da kullanılması sağlık sorunlarına neden olabilecektir.Hamamboğazı jeotermal sahasındaki sıcak suların As, B ve F değerleri Batı Anadolu'da yer alan diğer jeotermal sahalardaki sıcak su örneklerine ait As, B ve F değerleri ile mukayese edilmiştir. Batı Anadolu'daki jeotermal aktivitelerin çoğunlukla Büyük Menderes ve Gediz Graben sistemlerine bağlı olarak gelişmiştir. Yapılan karşılaştırma da Hamamboğazı jeotermal sahasına ait su örneklerinin As ve B ve F içeriğinin diğer jeotermal sahalardaki suların As, B ve F değerlerine göre daha yüksek, bir kısmına göre ise daha düşük değerlerde olduğu belirlenmiştir.Jeotermal kaynağın çevresinde çökelen sedimanların As, B ve F içeriğinin belirlenmesi amacıyla 4 adet noktadan toprak numunesi alınmış yapılan analizlerde sedimanlardaki As miktarı, Amerika Birleşik Devletleri Çevre Koruma Ajansı'nın 50 A.B.D eyaletinde belirlediği limit değerden yaklaşık 10 kat daha fazladır. Bu nedenle Hamamboğazı sıcak sularının üzerine aktığı tarım arazilerindeki toprak yapısında oluşturacağı As kirliliği çok ciddi boyuttadır. Ayrıca, sedimanlardaki B ve F içeriği toprak standart değerlerinin çok üzerinde olduğundan sıcak suların tarım arazilerinde B ve F kirliliğine de neden olmaktadır.Bölgedeki As, B ve F kirlilik boyutlarının insan, toprak ve bitki yapısı üzerindeki etkilerinin tespiti, söz konusu kirliliğin bertaraf edilmesi için en uygun arıtma yönteminin seçilmesi ve termal kaynağın korunması açısından büyük önem arz etmektedir.Anahtar Kelimeler: Hamamboğazı termal suları, arsenik-bor-flor, ağır metal, kirlilik.

Temperatures of thermal and mineral water springs in the Banaz geothermal field are 45-65°C and the average flow rates of springs and wells are 0,7 to 40 l/sec.In this study, water and soil contamination effects in the Banaz-Hamamboğazı (Uşak) geothermal area are investigated. For this reason, arsenic, boron and fluorine concentrations in 16 water samples taken from the Hamamboğazı geothermal fluid, and Hamamboğazı creek water, cold water from wells and soil samples taken in the vicinity of water springs were analyzed. According to analysis results, thermal waters in the area are As, B and F containing on the basis of Balneology water classification in SPA Regulation of Health Ministry.As, B and F distrubition graphics are plotted to determine the extent of mixing between hot waters and ground water the in Hamamboğazı geothermal area.As, B and F concentrations in the Hamamboğazı creek waters are harmful in using as irrigation water because concentrations are more than the maximum limits values of water pollution control regulation. Moreover, the using of Hamamboğazı thermal waters as drinking cure and the using of cold water as drinking and potable water may also cause health problems.The amounts of As, B and F of hot waters are compared with other hot waters in West Anatolian region. The geothermal activity in West Anatolia mainly is associated with the Büyük Menderes and Gediz Graben systems. As, B and F contents of water samples in Hamamboğazı geothermal area are more higher than those of other geothermal areas and lower than others.In order to determine As, B and F contents of sediments around geothermal spring four samples were collected. As content in sediments of Hamambogazi thermal area is 10 times higher than that in the 50 states of US according to US EPA. Therefore, As contamination in soil structure in agricultural lands in the study area is in serious dimension. Furthermore, B and F contents are higher than the limit level of soil standard and it is expected that hot waters will cause B and F contamination.It is vitally important to determine the scale of contamination effects on humans, soil and plant structure in the area, and to select the most suitable process to mitigate contamination extent and protect the thermal springs.Keywords: Hamamboğazı thermal waters, arsenic-boron-fluorine, heavy metal, contamination.