Mesiyal temporal lob epilepsisinde hipokampal ve ekstrahipokampal yapıların manyetik rezonans volumetri ile incelenmesi ve kognitif bulgular ile ilişkisi

Abstract

Bu çalışmanın amacı, unilateral hipokampal sklerozu olan MTLE hastalarında hipokampus ve ekstrahipokampal alanlardaki yapısal değişiklikleri, klinik çalışmalarda objektif bir yöntem olduğu gösterilmiş olan MRV tekniği ile bir arada incelemek ve bu değişikliklerin bellek ve bellek dışı kognitif fonksiyonlarda bozulma ile ilişkisi olup olmadığını araştırmaktır.Çalışmaya yaş ortalamaları 33±10 (16 erkek, 12 kadın) olan, 14 sol MTLE'li, 14 sağ MTLE'li toplam 28 hasta ve yaş ortalamaları 35 ± 9 (15 erkek, 21 kadın) olan 36 sağlıklı kontrol grubu olmak üzere toplam 64 kişi alındı. Hasta ve sağlıklı kontrol grubuna sözel bellek, mantıksal bellek, görsel bellek, dikkat ve yürütücü işlevler, görsel mekânsal işlevler ve dil işlevleri olmak üzere 6 farklı kognitif alandaki etkilenmeyi belirlemek amacıyla nöropsikolojik testler uygulandı. Bellekle ilişkili kognitif fonksiyonları değerlendirmede; Öktem Sözel Bellek Süreçleri testi (Öktem-SBST), Wechsler hafıza ölçeği (WMS-R) görsel üretim alt testi ve Wechsler Hafıza Ölçeği'nin (WMS-R) Mantıksal Bellek Alt Testleri kullanıldı. Dikkat ve yürütücü işlevlerin değerlendirmesinde; Wechsler yetişkinler için zekâ ölçeği geliştirilmiş formu (WAIS-R) ileri ve geri Sayı Menzili Alt Testleri, sözel akıcılık testi, Stroop testi, Wisconsin kart eşleme testi (WCST), Wechsler Erişkin Zekâ Ölçeği (WAIS-R) İkili Benzerlikler Alt Testi ve Saat çizme testleri kullanıldı. Görsel-mekânsal işlevlerle ilişkili kognitif fonksiyonları değerlendirme amacıyla yüz tanıma testi ve şekil kopyalama testleri, dil işlevlerini değerlendirmek amacı ile ise Boston Adlandırma Testi (BNT) kullanıldı. Hastalar ve sağlıklı kontrollerde, MRV yöntemi kullanılarak sağ ve sol hipokampus, parahipokampal girus, amigdala, korpus kallozum, talamus ve serebelluma ait volumetrik değerler manuel ölçüm yöntemi ile belirlendi. Yaş, cinsiyet, baş büyüklüğü gibi farklılıkları ortadan kaldırmak amacı ile tüm volumetrik ölçümler, hastaların total intrakranial volumleri (ICV) ile normalize edilerek düzeltilmiş volumler hesaplandı. Elde edilen volumetrik değerler, hem hasta ve kontrol grupları arasında hem de sözel bellek bozukluğu, mantıksal bellek bozukluğu, görsel bellek bozukluğu, dikkat ve yürütücü işlev bozukluğu, görsel-mekânsal işlev bozukluğu ve dil işlevlerinde bozulma olan ve olmayan bireylerde ayrı ayrı karşılaştırıldı.Çalışmada, hem sağ hem de sol MTLE hastalarında kontrol grubuna göre ipsilateral hipokampus, amigdala, parahipokampal girus ve talamus volum değerlerinde anlamlı oranda düşüklük tespit edildi. Ek olarak, özellikle sol MTLE grubunda kontralateral hipokampus ve kontralateral parahipokampal girus volumlerinde de anlamlı düzeyde azalma olduğu saptandı.Kognitif fonksiyonları değerlendirmek amacıyla çalışmada kullanılan sözel bellek ile ilişkili nöropsikolojik testlerin neredeyse tamamının sol MTLE grubunda diğer gruplara göre daha bozuk olduğu, sağ hemisferle ilişkili nonverbal bellek fonksiyonlarını ve frontal lobla ilişkili dikkat ve yürütücü işlevleri değerlendiren testlerin puanlarının ise yine sol MTLE'li hastalarda daha düşük olduğu belirlendi. Volumetrik ölçümler ile en fazla ilişkiye sahip nöbete ilişkin faktörlerin febril konvulsiyon öyküsü ve nöbet sıklığı olduğu tespit edildi. Febril konvulsiyon öyküsü olan MTLE'li bireylerde sol hipokampal ve sol talamik atrofinin anlamlı düzeyde daha fazla olduğu, nöbet sıklığı arttıkça da sol MTLE'li bireylerde bilateral serebellar volumların, sağ MTLE'li hastalarda ise sağ hipokampus, sağ amigdala ve korpus kalloum volumlarının azaldığı belirlendi.Volumetrik değişikler ve kognitif disfonksiyon arasındaki ilişkiyi incelendiğinde, sözel bellek bozukluğu ile sol hipokampal ve sol parahipokampal yapılardaki atrofi arasında belirgin bir ilişki olduğunu saptandı. Buna ek olarak, dikkat ve yürütücü işlev bozukluğu olan MTLE'li bireylerde bilateral serebellar volumların daha düşük olduğu, vizyospasyal işlev bozukluğu olan bireylerde ise korpus kallozum volumünün daha düşük olduğu belirlendi.Sonuç olarak, çalışmamızda, MTLE'li hastalardaki kognitif bozulmanın yalnızca hipokampal atrofi ile ilişkili olmadığı, bu hastalarda mesial temporal bölgedeki farklı yapılarda da atrofik değişiklikler olabileceği ve bu değişikliklerin bellek dışındaki diğer kognitif yetilerde de bozulmaya zemin hazırlayabileceği gösterilmiştir.

The aim of this study is to investigate structural changes in hippocampus and extrahippocampal areas by using magnetic resonance volumetry (MRV) and to investigate the relationship between these volumetric changes and presence or absence of memory and non-memory cognitive impairment among patients with mesial temporal lobe epilepsy (MTLE) and unilateral hippocampal sclerosis.The study group consisted of 64 subjects, 28 patients (16 Male, 12 Female) with MTLE (14 of them were right MTLE and 14 were left MTLE) with a mean age of 33±10 years and 36 healthy controls (15 Male, 21 Female) with a mean age of 35±9 years. To investigate whether cognitive impairment was present or not in 6 different cognitive domains such as verbal, visual and logical memory, attention and executive functions, visuospatial memory and language functions, different neurophysiologic tests were used. For the evaluation of memorial functions; Öktem verbal memory test and visual reproduction and logical memory tests of Wechsler memory scale (WMS-R) were used. For the assessment of attention and executive functions, forward and backward digit span tests of Wechsler?s Adult Intelligence Scale (WAIS-R), verbal fluency test, Stroop test, Wisconsin card sorting test, verbal comprehension index-similarities tests of Wechsler?s Adult Intelligence Scale (WAIS-R) and clock drawing test were used. For the evaluation of visuospatial functions, Benton facial recognition and figure copy tests were used. Volumetric values of left and right hippocampus, parahippocampal gyrus, amygdala, corpus callosum, thalamus and cerebellum were measured with manual technique by using MRV. To eliminate the differences according to age, gender and head size, all of the volumetric measurements were normalized by total intracranial volume of the study population and corrected volumes were calculated. These corrected volumes were compared both in patient and control groups and among patients with and without verbal memory dysfunction, logical memory dysfunction, and impairment of attention and executive functions, visuspatial dysfunction and impairment of language functions.Compared to the control subjects, a significant decrease in the volumetric values of ipsilateral hippocampus, amygdala, parahippocampal gyrus and thalamus was observed among patients with the diagnosis of right and left MTLE. In addition, a significant decrease in the volumetric values of contralateral hippocampus and parahippocampal gyrus was detected especially in patients with left MTLE.In comparison to other groups, nearly all of the tests related with verbal memory were impaired among patients with left MTLE. In addition, nonverbal memory tests related with right hemisphere and attention&executive tests related with frontal lobe functions were also more impaired in left MTLE patients. History of febrile convulsion and seizure frequency were found as the most important seizure-related factors for the development of volumetric changes in hippocampus and extrahippocampal areas. Left hippocampal and left thalamic atrophy were found as significantly higher among patients with the history of febrile convulsion than without. Increases in seizure frequency caused decreases in bilateral cerebellar volumes in patients with left MTLE and caused decreases in right hippocampus, right amygdala and corpus callosum among subjects with right MTLE.When we investigated the relationship between volumetric changes and cognitive dysfunction, we found a significant relation between verbal memory impairment and atrophic changes in left hippocampal and left parahippocampal structures. In addition, bilateral cerebellar volumes were found as lower in patients with decline in attention and executive functions and corpus callosum volume was found as lower among subjects with visuospatial dysfunction.In conclusion, the present study showed that cognitive decline among patients with MTLE was related not only to hippocampal atrophy but also related with atrophic changes in different mesial temporal areas and this relation may cause decline in both memory and non-memory cognitive functions.