Türkiye Türkçesi ve Azerbaycan Türkçesindeki benzer deyimlerin karşılıklı görünümü

Abstract

IV ÖZET TÜRKİYE TÜRKÇESİ İLE AZERÎ TÜRKÇESİNDEKİ BENZER DEYİMLERİN KARŞILIKLI GÖRÜNÜMÜ BİLGE, UĞUR Yüksek Lisans-2003 Türk Dili ve Edebiyatı Danışman: Yard. Doç. Dr. Can ÖZGÜR Tezim, `Türkiye Türkçesi ile Azerî Türkçesindeki Benzer Deyimlerin Karşılıklı Görünümü`nün incelenmesidir. Bu çalışmanın amacı, Batı Türkçesinin iki alanını oluşturan Türkiye Türkçesi şivesi ile Azerî Türkçesi şivesinin benzer deyimlerini tespit ederek bunların karşılıklı görünümlerini ortaya koymaktır. Araştırmamızda esas alınan hareket noktası Türkiye Türkçesi şivesi olup benzer deyimler Türkiye Türkçesinin deyim yapısına göre sınıflandırılarak, incelenmiştir. Her iki şivede deyim konusu oldukça geniş bir inceleme alanı olduğu için araştırmamızı, deyim konusunda iki şivenin en yetkin yazılı eserleri kabul edilen iki temel eser üzerinde yapmayı uygun bulduk. Bunlardan birincisi, Türkiye Türkçesinde deyim konusunda yapılmış bilimsel ve kapsamlı bir çalışma olan Ömer Asım Aksoy'un `Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü` adlı eseridir. İkinci eserimiz ise `Azerbaycan Dilinin İzahlı Lügeti` adlı dört ciltlik sözlüktür. Azerbaycan Dilinin İzahlı Lügeti'nde tespit ettiğimiz 5401 deyim ile Ömer Asım Aksoy'un Deyimler Sözlüğünde bulunan 5841 deyimi karşılaştırdık. Bunun sonucunda 1047 adet benzer deyim tespit ettik. Ancak izahlı lügatte yer alan bazı sabit söz birleşmeleri bizdeki deyim yapısına tam olarak uymadığı için tam deyim özelliği taşıyanlar incelemeye esas tutuldu. Daha sonra tespit ettiğimiz bu benzer deyimleri Türkiye Türkçesinin deyim yapısını esas alarak farklı olma ve aynı olma özelliklerine göre ikiye ayırdık. Farklı olan benzer deyimleri de ses, şekil, sözcük, anlam yönünden kendi içinde bir sınıflandırmaya tâbi tuttuk. Böylece benzer deyimlerin karşılıklı görünümünü ortaya koymuş olduk. Yaptığımız araştırma sonucunda ortaya çıkan görünüm bizlere, coğrafî farklılık; toplumsal, kültürel, tarihî değişimler sonucunda XVII. yüzyıldan itibaren her iki şivede görülen değişme ve ayrılıkların deyim alanında da etkili olduğunu gösterdi. Fakat iki şive arasında yüzyıllar boyu yaşanan birçok değişim, gelişme, sıkıntı ve olumsuz etkenlere rağmen tespit edilen benzer deyim sayısı az değildir. Aksine deyimlerin başka dillere birebir şekilde çevrilemeyeceği özelliği göz önüne alınırsa bu sayının çok yüksek olduğu fark edilecektir. Bu da bizlere Batı Türkçesinin iki farklı kolunu oluşturan iki kardeş şive arasındaki bağların her türlü olumsuz etkiye rağmen güçlü şekilde devam ettiğini göstermektedir.

ABSTRACT A COMPORASION OF SIMILAR IDIOMS IN TURKEY TURKISH AND AZERBAIJANI TURKISH Bilge Uğur Master Thesis-2003 Turkish Language and Literature Advisor: Can Özgür. Assistant Professor The purpose of this study was to examine similar idioms that were found in Turkey Turkish and Azerbaijani Turkish. In this study, the classifications of similar idioms in both languages were based on Turkey Turkish. Since the topic of idioms is so immerse, we focused on classical works in this field. The first work that this study was based on is Asım Aksoy's 'Proverbs and Idioms Dictionary'. The second work that this study was based on is `Azerbaycan Dilinin İzahlı Lügati` which consists of four volumes. We compared 5841 idioms that were found in Asım Aksoy's Dictionary and 5401 idioms that were found `Azerbaycan Dilinin İzahlı Lügati`. At the end of comparisons, we found 1047 similar idioms in both languages. Since some idioms that were found in Azerbaijani Turkish did not have appropriate idioms structure that we intended to examine, we excluded some of them from the study. In the study, we attempted to classify the idioms in terms of their differences and similarities in both languages. Different idioms were classified in terms of on phonetics, morphology, vocabulary and semantics. By classifying in this way, we were able to show the differences and similarities that were found in both languages. The result of this study indicated that, from seventeenth the century to present, geographical location; historical and cultural changes had tremendous effects on the differences between idioms that were found in both languages. It is clear that the results of the study also indicated that there were similarities between accents of these two languages. It should be mentioned that there was a difficulty in translating the idioms from one language to another. Finally, the study indicated that these two accents continuo to affects one another.