Eski Türkçede ?bol-? fiili üzerine bir araştırma

Abstract

Türk dilinin tarihî ve çağdaş lehçelerinde fiil birleşmeleri, çeşitli anlam ve işlevlerde bulunmak suretiyle geniş bir kullanım alanına sahiptir. Eski Türkçe metinlerden başlayarak tarihî Türk dili alanında, ?olmak / meydana gelmek? temel anlamının dışında çeşitli gramer kategorilerinin teşkilinde önemli vazifeler yüklenmiş olan ?bol-? fiili, isimlerle ve fiillerle birleşerek fiil birleşmelerini meydana getirmiş, bilinen anlamının dışında yeni anlamlar kazanmıştır.Eldeki çalışma, ?bol-? fiilinin temel anlamının dışında isim ve fiil türünden çeşitli sözcüklerle birleşip gramerleşerek yardımcı fiil işleviyle kullanılması sonucu ortaya çıkan yeni anlam ve işlevlerinin Türk dilinde ?zaman? ve ?görünüş? kategorileri çerçevesinde incelenmesiyle; Türk dilinin tarihsel dönemlerinden biri olan, Türk runik harfli metinler ile Maniheist, Budist ve ilk İslamî Türk çevrelerine ait metinleri kapsayan Eski Türkçe dönemi eserlerinde tespit ve tasnif edilerek karşılaştırmalı bir şekilde ortaya konulmasını amaçlamaktadır.Anahtar Sözcükler: Eski Türkçe, Maniheist, Budist ve İlk İslamî Türkçe, Fiil Birleşmeleri, Birleşik Fiiller, Gramerleşme, Yardımcı Fiil, ?bol-? Fiili, Morfo-Sentaks.

Combinations of verbs in historical and contemporary dialects of Turkish language have a wide variety of usage in that they generate various meanings and hold many functions. Starting from the Old Turkic texts the verb ?bol-? has had the task of forming various grammatical categories apart from its basic meaning of ?to be / become?, and has formed verb combinations by uniting with verbs and also nouns, and in this way has gained new meanings besides its known meaning.This study aims to analyse new meanings and functions originated by the auxilary ?bol-?, which was formed by its combination with nouns and verbs and became a grammatical category, in terms of ?tense? and ?aspect? categories of Turkish language. It also aims to study the verb ?bol-? comparatively in the Turkish runic texts ?one of the historical periods of Turkish language- and the texts of the Old Turkic period related to Maniheist, Buddhist and the first Islamic Turkish circles.Key Words: Old Turkic, Maniheist, Buddhist, the First Islamic Turkish, Verb Combinations, Compound Verbs, Grammaticalization, Auxiliary Verbs, the Verb ?bol-?, Morpho-Syntax.