Sığırların bazı ön mide hastalıkları ve primer ketozisin karaciğer işlevleri üzerine etkisi

Abstract

151 7. ÖZET Bu çalışma, önmide hastalığı (akut ve kronik RPT, vagal ve basit indigesyon, rumen asidozu) ve primer ketozis tanısı konmuş sığırların kan serumlanndaki ALT, AST, SDH, GGT enzim aktiviteleri ve total protein, albumin, total ve direkt bilirubin, glikoz ve trigliserid konsantrasyonları, BSP klerensi ve karaciğer biyopsisi bulgularını değerlendirerek, anılan hastalıklardan karaciğerin ne ölçüde etkilendiğini ortaya koymak amacıyla yapılmıştır. Çalışmada FÜ Vet. Fak. İç Hast. Polikliniği'ne 22.10.1997-25.02.1999 tarihleri arasında getirilen toplam 101 baş önmide hastalıklı ve primer ketozisli çeşitli yaş ve ırktan sığırlar kullanılmıştır. Bu sığırların sistematik klinik muayeneleri yapılmış, bazı hayvanlarda karaciğer biyopsisi ve BSP klerens testi uygulanmıştır. Laboratuvar muayeneleri; rumen sıvısı, bazı hematolojik ve biyokimyasal muayeneleri kapsamıştır. Rumen sıvısı muayenelerinde; rumen sıvısının fizyolojik özellikleri incelenmiş, metilen mavisi testi uygulanmıştır. Boyne yöntemine göre total infusoriya sayıları sayılmış, Schales schales yöntemine göre klor düzeyleri ölçülmüş, sedimentasyon ve flotasyon süreleri incelenmiştir. Hematolojik muayenelerde; mikrohematokrit yönteme göre hematokrit değer, Sahli metoduna göre hemoglobin ölçümleri, Thoma lam ve lameli kullanılarak total akyuvar ve alyuvar sayıları, Giemsa boyası ile boyanan kan frotilerinde akyuvar formülleri çıkarılmış, kanama ve pıhtılaşma zamanlan ölçülmüştür. Biyokimyasal muayenelerde; Reitman-Frankel modifıye yöntemine göre serum ALT,AST enzim aktiviteleri, Dubowsky yöntemine göre glikoz düzeyleri, ticari kitlerdeki yöntemlere göre GGT, SDH enzim aktiviteleri, total protein, albümin, trigliserid, total ve direkt bilirubin düzeyleri, Merck marka ticari ampuller kullanılarak BSP klerensi ölçülmüştür. Ölçümlerde Coleman JUNIOR II Model 6/20 marka ve Shimadzu UV-1200 Series P/N 206-62409 marka spektrofotometreler kullanılmıştır. Akut ve kronik RPT, basit ve vagal indigesyon, rumen asidozisi ve pirmer ketozisli hastaların oluşturduğu tüm gruplarda ALT enzim aktivitesi ortalamaları152 fizyolojik sınırlar içerisinde, sırasıyla 14,72; 16,00; 15,26; 16,66; 17,40; 15,29 IU/L olarak bulunmuş ve gruplar arasında istatistiki yönden önemli bir fark bulunmamıştır. Anılan hastalıklarda serum AST aktivitesi ortalamaları sırasıyla 33,30; 30,32; 28,26; 36,22; 50,33; 37,40 IU/L olarak bulunmuş, rumen asidozisli grup ile diğer gruplar arasında p<0,01 önem derecesinde farklar saptanmıştır. SDH enzim aktivitesi ortalamaları amlan hastalık gruplarında sırasıyla 13,26; 12,53; 11,49; 14,06; 18,25; 15,60 IU/L olarak bulunmuş, özellikle rumen asidozisli grup ile primer ketozisli grup arasında ve bunlarla diğer gruplar arasında p<0,01 güven eşiğinde önemli farklar saptanmıştır. GGT enzim aktivitesi ortalaması amlan hastalıklarda, sırasıyla 11,63; 10,32; 11,13; 11,84; 15,20; 12,33 IU/L olarak bulunmuş, tüm gruplarda ortalamalar fizyolojik sınırlar içerisinde bulunmasına karşın, rumen asidozisli grupla diğer gruplar arasında p < 0,01 güven eşiğinde önemli farklar bulunmuştur. Glikoz konsantrasyonları yönünden amlan grupların ortalamaları sırasıyla 2,48; 3,27; 3,21; 3,34; 5,36; 2,26 mmol/L olarak ölçülmüş, bu parametre açısından diğer gruplara ait ortalamalar fizyolojik sınırlar içerisinde bulunmasına karşın, primer ketozisli grubun ortalamalarının minimum fizyolojik sınıra yakın ve ferdi değerler incelendiğinde ölçüm yapılan 19 hayvanın 14 'ünde (% 73) mininmum fizyolojik sınırın (2,4 mmol/L) altında seyrettiği, rumen asidozisli grup ortalamalarının maksimum fizyolojik sınırın (4,1 mmol/L) üzerinde ve diğer gruplara göre p<0,01 güven eşiğinde daha yüksek saptanmıştır. Total protein düzeyi ortalaması anılan gruplarda sırasıyla 62,15; 72,44; 64,24; 73,73; 92,01; 61,64 g/L olarak bulunmuş, rumen asidozisli grubun ortalaması maksimum fizyolojik sınırın üzerinde ve diğer gruplardan p <0,01 önem derecesinde yüksek bulunmuştur. Albümin düzeyi ortalamaları amlan hastalık gruplarında, sırasıyla 27,60; 26,94; 29,50; 30,83; 30,37; 28,24 g/L olarak saptanmış, vagal indigesyonlu gruplardaki ortalamalar fizyolojik sınırlar içerisinde bulunmasına karşın, ferdi olarak incelendiğinde; vagal indigesyonlu 1 1 sığırdan 7'sinin (%63), rumen asidozili gruptan 10 sığırdan 7'sinin (%70) albümin konsantrasyonlarının fizyolojik sınırın altında bulunduğu görülmüştür. Albüminle ilgili olarak gruplar arasında önemli (p<0,01) farklar saptanmıştır.153 Bütün grupların total ve direkt bilirubin ortalamaları fizyolojik sınırlar içerisinde bulunmuş, gruplar arasında istatistiki yönden önemli farklar görülmemiştir. Trigliserid düzeyi ortalamaları anılan hastalık gruplarında sırasıyla 36,31; 31,99; 35,53; 34,31; 38,58; 43,45 mg/dl olarak hesaplanmıştır. Bütün grup ortalamaları fizyolojik sınırların üzerinde bulunmuştur. Ketozisli grupla diğer gruplar arasında p<0,05 güven eşiğinde önemli farklar saptanmıştır. Bunun nedeni hastalıklı sığırların tümünün iştahsız olmaları nedeniyle ihtiyaç duyulan enerjinin vücuttaki yağ depolarından sağlanmaya çalışılmasıyla yağ mobilizasyonunun şekillenmesi ile açıklanabileceği düşünülmüştür. Primer ketozisli grubun trigliserid düzeyi ortalamasının önemli derecede yüksek bulunması diğer parametrelerdeki değişiklikler ile birarada değerlendirildiğinde karaciğerin mevcut durumdan etkilendiğini akla getirmiştir. Araştırmaya alınan 101 baş sığırdan 41 'inin tedavi sonrası klinik ve laboratuvar muayeneleri yinelenmiştir. Muayeneleri yinelenen 41 baş sığırdan 10'unun tedavisinden hiçbir sonuç alınmadığı, diğerlerinin ise hastalıktan önceki sağlıklarına kavuştukları yapılan muayenelerden anlaşılmıştır. Yukarıda anılan hastalık gruplarından bazı hayvanlarda BSP testi uygulanmış, rumen asidozisli ve primer ketozisli gruptaki sığırlarda BSP klerensinin uzadığı ve vagal indigesyonlu grupta uzamaya meyilli olduğu saptanmıştır. Akut ve kronik RPT'li ve basit indigesyonlu sığırların bazılarına karaciğer biyopsisi uygulanmış, biyopsi örneklerinin histopatolojik muayenelerinde önemli değişikliklerin oluşmadığı gözlenmiştir. Vagal indigesyonlu sığırların karaciğer biyopsi örneklerinin histopatolojik muayenesinde hücresel vakuolizasyon, rumen asidozisli sığırların karaciğer biyopsi örneklerinin histopatolojik muayenesinde fokal nekroz odakları ve dejenerasyon, primer ketozisli sığırların karaciğer böyopsi örneklerinin histopatolojik muayenesinde ise, yağ dejenerasyonu ve vakuolizasyon saptanmıştır. Vagal indigesyonda AST enzim düzeyinin yükselme eğiliminde ve SDH enzim düzeyinin ölçüm yapılan 9 hayvanın 6'sında (%66) maksimum fizyolojik sınırın üzerinde olması, BSP klerensinin uzama eğiliminde olması ve karaciğer biyopsi örneklerinde histopatolojik olarak saptanan hücresel vakuolizasyon karaciğerin mevcut hastalıktan etkilenmiş olabileceğini düşündürmektedir. Rumen asidozisli grupta AST ortalaması yükselme eğiliminde ve SDH enzim aktivitesi ortalaması fizyolojik sınırların üzerinde, albümin düzeyi ortalamasının154 fizyolojik sınırın altında, trigliserid ve glikoz düzeyi ortalamasının fizyolojik sınırın üzerinde bulunmaları ve BSP klerensindeki uzamalar göz önüne alındığında karaciğerin mevcut hastalıktan etkilendiğini ifade etmek olasıdır. Primer ketozisli grupta AST enzim aktivitesinin hastalıklı sığırların ll'inde (%55) yüksek, SDH enzim aktivitesi ortalamasının küçük bir fark da olsa maksimum fizyolojik sınırın üzerinde, ferdi değerler incelendiğinde bu gruptaki sığırların 14'ünün (%70) glikoz konsantrasyonlarının minimum fizyolojik sınırın altında, albümin konsantrasyonlarının ferdi olarak incelendiğinde birkaç hayvan dışında minimum fizyolojik sınırın altında, trigliserid konsantrasyonlarının tüm gruplarda olduğu gibi maksimum fizyolojik sınırın üzerinde ve diğer gruplardan oldukça yüksek bulunması primer ketozisli sığırların karaciğerlerinin hastalıktan etkilendiği düşündürmüştür. Sonuç olarak; yukarıda da belirtildiği üzere, tüm parametrelerin ölçümleri sonucunda elde edilen bulgular ışığında, akut ve kronik RPT ve basit indigesyon olgularında anılan parametrelerde çok önemli değişiklikler gözlenmemesine bağlı olarak bu hastalıklarda karaciğerin çok fazla etkilenmediğini, vagal indigesyon, rumen asidozisi ve primer ketozisli sığırların amlan parametreleri ve biyokimyasal bulguları göz önüne alınarak değişik derecelerde karaciğer işlevlerinin etkilendiğini ileri sürmek olasıdır. Bununla birlikte karaciğerin çok önemli işlevleri olan bir organ olduğu, hastalıklardan etkilenmemesinin mümkün olmadığı fakat, rejenerasyon yeteneğinin çok yüksek olması ve %75'inin işlev göremez hale gelse bile bozuklukları kompanze etme yeteneğinde olduğu göz ardı edilmemelidir.

155 8. SUMMARY The aim of this thesis was to compare the blood ALT, AST, GGT, SDH enzymes, total protein, albumin, total and direct bilirubin, glucose and trigyliceride concentrations, BSP clearance and liver biopsy findings in the cattle with some forestomach diseases (acute and chronic RPT, vagal and simple indigestions, ruminal acidosis) and primer ketosis and to search the effects of these diseases on liver functions and to provide information on the diagnosis and prognosis of liver diseases. The study materials were consisted 101 cattle brought to the Policlinics of the Veterinary Faculty of the University of Fırat, which were suffering from forestomach diseases and primer ketosis between 22.10.1997-25.02.1999. Systematic clinical examination, blood biochemistry lobaratory examinations in all animals, liver biopsy and BSP clearance test were performed in some of the cattle. Laboratory examinations were consisted of rumen fluid, blood biochemical examinations and hematology. In the rumen fluid, physical examination, methylen blue dye test, total infusoria count by Boyne method, chlorid concentration by Schales Schales method, sedimentation and flotation times were determined. In the haematologic examinations, total leucocyte and erytrocyte count by Thoma lam and lamel, hematocrit measure by microhematocrit method, hemoglobin measure by Sahli method, the examination of leucocyte types with blood frothy prepared by Giemsa dye and bleeding and clothing times were investigated. Biochemical examinations were consisted the measures of ALT, AST enzyme activities by Reitman- Frankel method and Glucose concentrations by Dubowsky method with Coleman Junior II Model 6/20 spectrophotometer; GGT (Raichem Kit, Cat. No: 85241), SDH (Sigma Kit, Cat. No: 50-UV) enzyme activities and total protein and albumin (Wiener Kits, Cat. No: 432214, 333123 respectively), total and direct bilirubin (Wiener Kit, Cat. No: 28864) and trigylicerides (Raichem Kit, Cat. No: 84098) with Shimadzu UV-1200 Series spectrophotometer. ? `? ' ?-.'. ''?f'f'fV,) >f[` _ -'`` «-»/Mü156 No changes were observed in the ALT enzyme activity in any all of the groups (acute and chronic RPT, vagal and simple indigestions, ruminal acidosis and primer ketosis) and the values ranged between the physiological limits (14,72; 16,00; 15,26; 16,66; 17,40; 15,29 IU/L respectively). The values for AST enzyme activity İn these groups were 33,30; 30,32; 28,26; 36,22; 50,33; 37,40 IU/L respectively. It was significantly higher in acidosis group then the other groups (p<0,01). The values for SDH enzyme activity in these groups were 13,26; 12,53; 11,49; 14,06; 18,25; 15,60 IU/L respectivelly. The values obtained in the ruminal acidosis and primer ketosis groups were significantly higher than the other groups (p<0,01). The values for GGT enzyme activity in these groups were 11,63; 10,32; 11,13; 11,84; 15,20; 12,33 IU/L respectivelly. It was also significantly higher in the acidosis groups than the other groups (p<0,01). The values for glucose concentration in these groups were 2,48; 3,27; 3,21; 3,34; 5,36; 2,26 mmol/L respectivelly when compared with the other groups, a significant increase in the ruminal acidosis group, but a significant decrease in the primer ketosis groups were observed (p<0,01). The values for albumin concentration were 27,60; 26,94; 29,50; 30,83; 30,37; 28,24 g/L respectivelly. The values for this parameter showed significant decrease except the ruminal acidosis group due to the haemoconcentrations. All the groups had normal total and direct bilirubin concentrations and no significant differences were observed between groups. A significant increase was observed in the trigyliceride concentrations in the all groups due possibly to the starvation and lipomobilisation from adipose tissue. The values for trigyliceride concentrations were 36,31; 31,99; 35,53; 34,31; 38,58; 43,45 mg/dl respectivelly. The highest increase was found in the primer ketosis group owing to the lipomobilisation which was induced for more energy necessity at the lactation. After the treatment of the animals in Veterinary Policlinics of University of Fırat, 41 of 101 cattle were reexamined clinical, rumen fluid, hematology and biochemical examination were repeated. Although ten cattle were submitted due to the failure in response to the treatment, the remaining animals healed.157 In some animals each group (4,4, 3,3,4,4 respectivelly) BSP clearance test was carried out and BSP retention range was extended in the ruminal acidosis and primer ketosis groups significantly, but no differences were seen in the other groups. Liver biopsy was applied to some animals in each group (4,4,3,4,4,4 respectivelly) and megalositozis, vacuolisation, necrobiotic differences until hepatocellular necrosis were observed in the vagal indigestion, ruminal acidosis and primer ketosis groups. No significant differences were found in the other groups. The findings of this study; indicated vagal indigestion, ruminal acidosis and primer ketosis might have had some effects on liver functions. However, it should bi kept in mind that the liver is an organ which is able to compensate the damages until the 75% of organ loses its functions.