Mir`at-ı Kâ`inât (Metin, dil incelemesi)

Abstract

Bu çalışmada, XVI. yüzyıl denizci ve astronomlarından Seydi Ali Reis'in Mir'at-ı Kâ'inât adlı astronomi eseri üzerinde dört bölümlük bir inceleme yapılmıştır. Çalışmanın birinci bölümünde astronomi, İslam ve Osmanlı astronomisi hakkında genel bilgi verilip Seydi Ali Reis'in hayatı ve eserleri hakkında açıklayıcı bilgi sunulmuştur. Bu bölümde özellikle Mir'at-ı Kâ'inât'ın içeriği ve Türkiye kütüphanelerinde bulunan yazmaları ve üzerine yapılan bilimsel çalışmalar ayrıntılı olarak verilmeye çalışılmıştır. İkinci bölümünde eldeki yazmanın 1a-30b yapraklarının çeviriyazısı yapılmıştır. Çeviriyazı işaretleri için Türkolojide kabul görmüş işaretler kullanılmıştır. Çeviriyazılı metinde okumayla ilgili kimi sorunlar dipnotlarda belirtilmiş ancak bir nüsha karşılaştırmasına gidilmemiştir. Üçüncü bölümde ise dil incelemesi yapılmıştır. Bu incelemede yalnızca biçimbilgisine yer verilmiştir. Bunun için çeviriyazısı yapılan metin taranarak biçimbirimler, işletimlikler (ad ve eylem işletimlikleri) ve türetimlikler olarak iki ana başlık altında incelenmiştir. Eser üzerinde ses bilgisi ve yazıma dayalı bir incelemeye gerek duyulmamıştır. Bu tercihte XVI. yüzyılda giderek gelenekselleşmiş olan yazım kuralları etkili olmuştur. Dördüncü bölümde çeviriyazısı yapılan metinden hareketle astronomi ile ilgili olan bütün terimler çıkartılmıştır. Çıkartılan terimler alfabetik olarak dizilmiş ve her biri için birer referans verilmiştir. Terim listesi, tarihi astronomi eserleri üzerinde çalışacaklar için son derece yararlı olacaktır. Sonuç bölümünde ise Mir'at-ı Kâ'inât üzerine yapılan bu çalışmanın gerek dil incelemesi ve gerekse söz varlığı açısından bilim dünyasına yapabileceği katkılar kısaca belirtilmiştir. Anahtar Sözcükler: Seydi Ali Reis, Osmanlı Türkçesi, Mir'at-ı Kâ'inât, Astronomi, Usturlap

In this study, XVI. century seafarer and astronomer Seydi Ali Reis's astronomy piece Mir'at-i Kâ'inât a four-part review was made. In the first part of the study, general information about astronomy, Islam and Ottoman astronomy was given and explanatory information about the lives and works of Seydi Ali Reis was presented. In this part, especially the contents of Mir'at-i Kâ'inât and the scientific works on the writings and the works in the Turkish libraries have been tried to be given in detail. In the second part, the translation of the pages 1a-30b of the handwriting is made. Accepted signs in Turcology are used for the signs of translation. Some problems related to reading in the text have been noted in the footnotes, but no comparison has been made. In the third part, a language examination was conducted. In this review, only morphemics is are given. For this the text that examined two main headings as morpheme, inflectional morphemes, (noun and verb inflectional affixs,) and derivational morphemes by scanning. There is no need for a examination based on phonological and writing on the study. In this preference influence by the writing rules that became more and more traditional in the XVI. In the fourth part, all the terms related to astronomy have been extracted from the text of the translation. The extracted terms are arranged alphabetically and have been given a reference for each. The term list will be extremely beneficial for working on historical astronomy works. In the part of conclusion, this study about Mir'at-i Kâ'inât is birefly mentioned the contributions that the study can make to the world of science in terms of language examination neither vocabulary. Key Words: Seydi Ali Reis, Ottoman Turkish, Mir'at-ı Kâ'inât, Astronomy, Astrolabe