17. yüzyılda Harput

Abstract

Bu çalışmada Anadolu'nun en köklü yerleşim merkezlerinden biri olan Harput'un 17. yüzyıldaki genel durumu incelenerek idari, iktisadi ve sosyal hayata dair önemli veriler sunulmuştur. 1516 yılında Osmanlı hâkimiyetine geçen Harput, bu tarihten itibaren Diyarbakır Beylerbeyliğine bağlı bir sancak haline getirilmiştir. 16. yüzyılda imparatorluğun gelişimine paralel olarak Harput da iktisadi, sosyal ve demografik bakımdan gelişimini devam ettirmiştir. Buna paralel olarak, 17. yüzyılda Osmanlı Devleti'nin içerisinde bulunduğu sarsıntılı durum yine Harput'un sancak olarak gelişim sürecini olumsuz yönde etkilemiş, bunun bir sonucu olarak, hem imparatorluğun sınırları içerisinde olan her bölgede hem de Harput'ta bir takım yapısal değişikliklere gidilmiştir.Harput'ta yaşanan en temel değişim sancak idaresinde ortaya çıkmıştır. Sancağın idaresi, sancakbeyinin dışında daha üst makamlarda bulunan beylerbeyi veya paşa ünvanlı kişilere arpalık olarak verilmiştir. Ayrıca sancağın tasarrufu Osmanlı'ya iltica ederek önemli hizmetlerde bulunan İranlı hanlara da bırakılmıştır. Bu suretle sancak, genellikle bunların vekili olarak görevlendirilen mütesellimler tarafından yönetilmiştir. Diğer taraftan, tımar sisteminin bozulmasıyla birlikte Harput'taki sancak gelirlerinin önemli bir kısmı mukataaya dönüştürülerek Harput Mukataası adı altında birleştirilmiştir.Harput, önemli bir yerleşim merkezi olması hasebiyle, canlı bir iktisadi yapıya sahipti. 17. yüzyılda Osmanlı'nın mühim şehirlerinde görebileceğimiz çok sayıda ticari mekân ve meslek grupları Harput'ta da bulunmaktaydı. Ayrıca burada, gündelik hayatın idame edildiği, sosyal ve kültürel aktivitelerin gerçekleştirildiği din, eğitim ve vakıf kurumları vardı. Bu kurumlar vasıtasıyla insanların her türlü ihtiyaçları karşılanmaktaydı.Öte taraftan, Harput'un şehir ve kırsalında meskûn olan farklı inançlara sahip insanlar arasında uyuma ve hoşgörüye dayanan bir yaşam birlikteliği vardı. Bu birliktelik, öncesinde olduğu gibi, 17. yüzyılda da sancaktaki dini ve etnik gruplar arasında özellikle sosyal ve ekonomik açılardan dayanışmayı da sağlamıştır.Anahtar Kelimeler: Osmanlı, Harput, sancak, kaza, taşra yönetimi, idari yapı, toplumsal yaşam, ekonomik hayat.

In this study by examining the general condition of Harput in 17th century that was one of the oldest regional destination of Anatolia, important datas regarding governmental, economical and social life, were presented. Harput that was subordinated to Ottoman domination in 1516, had been turned into a sanjak subordinating governor of Diyarbakır since that time. In 16th century Harput continued its economic, social and demographic development in parallel to the development of empire. Accordingly unsettled political situation of Ottoman Empire in 17th century again affected negatively the development period of Harput as sanjak and as a result of this some structural changes were made in both Harput and in every region within the borders of empire. The most major change in Harput showed up in sanjak governing. Governing of sanjak was also given to governors or people titled as pahsa at upper positions except governor of sanjak as allowance. In addition, savings of sanjak were given to Iranian hans that took refuge in Ottoman Empire and served for important services. Thus, sanjak was usually governed by mutesellims charged as deputy. On the other hand, important part of incomes of sanjak were tranformed into mukataa and united under the name of Mukataa of Harput with degeneration of manorial system.Since Harput was an important settlement centre, it had a lively economic structure. Many commercial centres and professional groups that could be seen important cities of Ottoman Empire in 17th century, were in Harput. Also, there were religion, education and trust institutions where daily life was sustained as well as social and cultural activities were performed. All kind of requirements of people were compansated via these institutions. On the other hand, Harput had life togetherness that stands on harmony and tolerance between people having different beliefs living in city and country sides. This togetherness also, as it was like before, provided social and economical cooperation between religious and ethical groups in 17th century.Key words: Ottoman, Harput, sanjak, district, country governing, governing structure, social life, economical life.