Hacı Bektâş Velî`nin eserlerinde tasavvufi kavramların değerlendirilmesi

Abstract

Bu araştırmada, yaşadığı döneme ait tarihi belgelerin eksikliğinden dolayı yeterince anlaşılamayan, farklı yorumlamalara maruz kalan, XIII. yüzyıl Selçuklu Anadolu'sunda yaşamış önemli bir mutasavvıf olan Hacı Bektâş Velî'nin layıkıyla tanınması hedeflenerek, eserlerinde geçen tasavvufi kavramlar ele alınmıştır. Günümüzde bazı araştırmacıların onu heterodoks bir sûfî olarak değerlendirmelerine karşın, biz yazmış olduğu eserleri inceleyerek onun Kur'ân ve Sünnet yoluna bağlı, manevi bir rehber olduğu kanaatine ulaştık.Horasan'ın en meşhur kültür merkezlerinden biri olan Nişabur şehrinde dünyaya gelen Hacı Bektâş Velî, (1209-1270) dini tahsilini Ahmed Yesevi'nin halefi olan Lokman Parende yanında tamamlayarak irşad faaliyetlerinde bulunmak üzere Anadolu'ya hicret etmiştir.Anadolu Selçuklu devletinin siyasi ve sosyal bakımdan en sıkıntılı dönemlerinde Diyâr-ı Rûm'a adım atan bu Türkmen şeyhi, etrafındaki müslüman ve gayri müslimlerin sevgisini kazanmıştır. Çevresine bir çerağ olup, ilmi ve irfanıyla birçok insanın hidayetine vesile olmuştur. Anadolu'nun İslamlaşması ve Türkleşmesinde etkin rol oynayan olan Hacı Bektâş Velî, Kur'ân ve Hadis merkezli yazdığı eserlerle şer'i şerife bağlılığını ve peygamber sevgisini ortaya koymuştur.Çalışmamızda, Hacı Bektâş Velî'nin beş temel eseri içinde tasavvufi kimliğini anlamaya yardımcı olabilecek şekilde tasavvufi kavramların daha yoğun işlendiği Makâlât, Makâlât-ı Gaybiyye ve Kelimât-ı Ayniyye, Kitâbu'l- Fevâid isimli eserleri tercih ettik.Adı geçen eserlerde yer alan tasavvufi kavramların kelime manalarını meşhur klasik lügatlerden, Kur'ân-ı Kerîm tefsirlerinden ve Hadis külliyatından istifade ederek açıkladıktan sonra, bu kavramların terim manalarına değindik. Söz konusu tasavvuf kavramlarının Tasavvuf literatüründe kazandığı anlamları gün yüzüne çıkarmaya matûf, mutasavvıfların bu kavramlar hakkında kaynaklarda yer alan sözlerine yer verdik. Böylece Hacı Bektâş Velî'nin sûfîlerle benzeşen ya da ayrışan düşüncelerini tespit etmeye çalıştık. İncelenen her kavramın sonunda Hacı Bektâş'ın sade bir uslûpla dile getirdiği, dünya ve ahiret saadetini kazanmaya teşvik eden düşüncelerini değerlendirdik.Anahtar Kelimeler: Hacı Bektâş Velî, Makâlât, edeb, tövbe, nefis, zühd, fakr.

In this study, Sufi concepts are examined in the works of Haci Bektash Veli, a prominent Sufi leader who lived in Seljuks of Anatolia during the 13th century. The study aims to deservedly highlight his name as he was often misinterpreted and he has not been adequately understood due to the lack of documents of his time. By examining his works thoroughly, we have come to the conslusion that he was a genuine follower quran of sunnah and also a spiritual guide even though he is believed to be a heterodox Sufi by some researchers nowadays.Haci Bektash Veli (1209-1270) was born in Nishapur, which was one of the most well-known cultural centers of Khorasan. He completed his religious education under the guidance of Lokman Parende, the successor of Ahmed Yesevi, and migrated to Anatolia to perform his irshaad activities. This Turkmen shah, who stepped into the Greek region during the most troubled periods of Seljuks of Anatolia's political and social affairs, won the love of Muslims and non-Muslims around him. He became a cheragh for the people around him and led them to spiritual salvation through knowledge and wisdom. Haci Bektash Veli, who played an active role in the Islamization and Turkification of Anatolia, proved his devotion to the `ser'ii şerif` `ser'ii and love of the prophet with the works he wrote in accord with the Qur'an and Hadith.In our study, we preferred the five basic works named Makalat, Makalat-i gaybiyye kelimât-ı ayniyye, Kitâbu'l-fevâid, in which the concepts of Sufism were frequently addressed so that Haci Baktash Veli's Sufi identity could be better understood.After explaining the meanings of Sufi concepts in the works mentioned by using the well-known classical dictionaries, the Qur'anic interpretations and the Hadith corpus, we have also referred to the terminological meanings of these concepts. We have included quotations from Sufi sources about these concepts in order to better express the meanings of them in the context of Sufi literature. Thus, we tried to identify Haci Bektash Veli's thoughts that resemble or differs from the Sufis'. After each concept examined, we evaluated Haci Bektash Veli's thoughts which encourage people to attain the earthly and heavenly peace in a simple way.Key Words: Hacı Bektâş Veli, Makâlât, Adab (Good manner), Repents, Nafs (Soul), Zuhd, Faghr.