Abraham Maslow`un `Kendini gerçekleştirme` kavramının Aziz Nesefî`nin `İnsan-ı Kâmil` kavramıyla karşılaştırılması

Abstract

Araştırmanın ana hedefi, hümanistik psikoloji ile değişen insan algısının tasavvuf ilminde esas alınan insan algısıyla ne derece buluştuğu ve buluşma noktalarında iki ayrı perspektifin insanın tabiatı hakkında neler söylediğini ortaya koymaya çalışmaktır. Psikolojik açıdan insanın kendini algılaması, tanıyabilmesi, mevcut bulunan potansiyellerini kullanabilmesi ve tabiatında bulunan kuvvetleri aktif hale getirebilmesi için iki ayrı noktadan bakılarak oluşacak olan insan tabiatının temel özelliklerinin ne olduğu ve bunların insan için neyi ifade ettiği tartışılacaktır. Çalışma, hümanistik psikolojinin kurucusu olan Abraham Maslow'un kendini gerçekleştirme teorisinin akademik psikolojinin eksik ve olumsuz insan algısına karşı durmak adına yeni, kapsayıcı ve olumlu bir insan algısı oluşturduğunu ortaya koymuştur. Bu algıya göre insan bütüncül olarak kendini gerçekleştirme potansiyelini özünde barındırmakta ve bu potansiyeli gerçekleştirmek için de Maslow'a göre temel ihtiyaçlarını giderdikten sonra onlardan bağımsız hale gelerek özgürleşmektedir. Piramit olarak tasvir ettiği bu sistemin en üst basamağında bulunan kendini gerçekleştirme mertebesinde insan aynı zamanda vecd hali yaşadığı doruk deneyimlere de ulaşarak iradesini her şeyden bağımsız olarak kullanabilme yetisine erişmektedir. İnsanı bu mertebeye ulaştıran motivasyon ise eksiklik ihtiyacından yola çıkarak giderdiği temel ihtiyaçlarının ardından oluşum ihtiyacına bağlı olarak kendini tamamlamasıdır. Bu yüksek potansiyele ulaşmayı evvela maddi ihtiyaçların giderilmesine bağlayan Maslow aynı zamanda toplumsal açıdan olumlu şartların da mevcut bulunmasını söylemekte ve kendini gerçekleştiren insanların da bu manada sayıca çok az olduğunu ileri sürmektedir. Dolayısıyla Maslow'un düşüncesi açısından insanın kendini gerçekleştirmesi evvel maddi açıdan tatmin olması, ondan sonra da asıl ihtiyacını fark ederek kendini gerçekleştirme yolunda kendi oluşumuna doğru ilerlemesidir.Aziz Nesefî insan-ı kâmil düşüncesini evvela kâinatın yaratılmasından başlayarak tasvir etmekte ve insanın varlık içerisinde özel olan konumunu ortaya koymaktadır. Buna göre insan kâinatın kalbini temsil etmekte ve varlığın da en üst mertebesini ortaya koymaktadır. İnsanın varlığa gelmesini biyolojik varlığı oluştuğu sırada geçirdiği evreleri tasvir ederek ifade eden Nesefî, insanın nebatî, hayvanî ve nefsanî ruh sahibi olduğundan bahsedip insan olması için ama insanî ruhu da kendisinde barındırması gerektiğini söylemektedir. Buna göre insanî ruh insanın kendi varlığı içerisinde urûc etmesini kastetmekte, onu Allah'a yakınlaştıran araç olmaktadır. Bunun formülü olarak ise üç basamaklı bir yoldan bahsederek insanın marifet manasında ilim, nefsi terbiye ve derunî tezkiye ile kemale erebileceğini söylemektedir. Maslow'un aksine maddî açıdan tatmin olmayı değil, kendine hâkim olabilme gücünü kazanmayı kemalin şartı olarak zikreden Nesefî, maddî ve manevi açıdan insanın bir bütün teşkil ettiğini ifade ederek kemale erme tasvirini basamaklı bir işleyişle değil, dairesel bir akışla ifade etmektedir.Anahtar Kelimeler: Maslow, Nesefî, İnsan-ı Kâmil, Tasavvuf, Kendini Gerçekleştirme, Hümanistik Psikoloji, Temel İhtiyaçlar

The main problem of the research is to analyze the intersection between the humanistic psychology and the perception of man in the Islamic mysticism and to underline the propositions of both approaches on the core of the man as reflected in these intersections. The research will further discuss the main features of core of the man as defined by an analysis to be made through the two separate standpoints to ensure that man knows himself in psycological terms, use the existing potential and to activate its forces. The research underlines the main aspect of Abraham Maslow's humanistic psychology. In contrast to the negative perception of human being in scholastic psychology, Maslow defends the idea of strong, deep and expansive nature of human being. In matters of this understanding, the human includes biologically a potential of self-actualization. To invoke this potential, Maslow argues that every human must fulfill his basic needs which he describes in a pyramidal system. The self-actualization as the goal of a human being is on the top of this hierarchical scheme. Peak experiences also are included in this system and describe the ecstasy state of the man with which he achieves an independent status out of everything, including his basic needs. This means that at this status he will do everything with a motivation of being need. Other than the mentioned condition of self-actualization Maslow refers to a healthy society to fulfill this higher goal. But he underlines that this higher fulfillment of man cannot be achieved by any human but rather only a few of people.Aziz Nesefî begins his description with an explanation of the cosmos and the existence to underline the specific status of human being among the entire creation. Thus, the man is the heart of the existence and the top of the creation. To figure out this issue Nesefî explains the biological development of a man and lays out the stages which he passed on. These stages are the plant, animal and self-state, respectively souls. But to be a human being Nesefî says that these stages are not enough and entrain the human-state, or soul and explains that this is the essence and implement to arrive the fulfilled status for everyone. Urûc is the term which he named this way of fulfillment and pointes out the three methods to strike this path of sülûk. These are the learning of knowledge or to learn ingenuity, nurture the self and a deeper purification of the soul. In contrast to Maslow, Nesefî associates the higher level of the human being not with the fulfillment of the basic needs, but rather with the balances controlling over the own material needs. Hence, the scheme of Nesefî includes a circular mechanism because of the fact that he understands the material and spiritual part of men in its entirety.Keywords: Maslow, Nesefî, The Perfect Man, Mystic, Self-actualization, Humanistic Psychology, Being Needs