Yöresel kültürün sunumunda kent ölçeğinde sergileme: Şanlıurfa örneği

Abstract

ÖZET Tez, yöresel kültürü oluşturan, tek tek her alt kültürün tanınması ve kavranmasında, Müzeolojik anlamda kente bir müze binası, kent kültürünü oluşturan tüm alt kültürlere de müze malzemesi olarak bakmayı savunur. Öncelikle yaptığımız kabul, insanın kenti; kentin de insanı biçimlendirdiği yönünde. Halen devam eden bir süreç içinde kent, içinde barındırdığı insanın, dini, siyasi ve ekonomik ihtiyaçlarına göre üzerinde kurulu olduğu coğrafyaya bağlı olarak şekillenmiştir. Kentin oluşturduğu platformun üzerinde de sonsuz sayıda senaryolar yazmak ve oynamak da insanın ödevi olagelmiştir. İkinci kabul ise kültürün evrimsel bir olgu olduğu ve toplumsal hayattaki değişimlere göre çeşitleneceği ve yok olabileceğine ilişkindir. Hızı gittikçe artan bir şekilde gerçekleşen, toplumlararası etkileşim sonucunda, kitleler farklı yollardan ulaşan yenilikleri kendi yorumlarıyla kendi sosyo-kültürel hayatlarına katarlar. Bunun sonucunda oluşan başkalaşımların tutarlı, trajik ya da gülünç olma ihtimalleri vardır ama yine de sonuçta bir değişim söz konusudur. Bugün sorun, yorumun ortadan kalkıp yerini açlığa, bilinçsizliğe ve hazırcılığa bırakmış olması, sonucuysa kaybolan maddi, manevi sınırlarla beraber silikleşen toplumsal kimliktir. Bu kabuller sonucunda sürekliliğin sağlanması için uğraş vermek ve bunu kitlelerin kaygısı haline getirmek tarihiyle yaşamak isteyenlerin görevi olmuştur. Talep edilmeyen farkında olunmayan duyarlılık gösterilmeyen uygulamalarsonuçsuz kalacağı için, korumanın toplumun üzerinde ısrar ettiği bir eylem haline dönüştürülmeye ihtiyacı vardır. Müzecilik biliminin üzerine düşen görev, bir tür bütünleyicilik olarak görülür. Arkeolojinin, etnografyanın, sanat tarihinin, doğa tarihinin, jeolojinin, endüstri tarihinin, v.s., ortaya çıkardığı bulguları, farklı kurgularla, toplumun farklı katmanlarına ama tek bir amaca bağlı kalarak ulaştırmak, müzecilik bilminin var oluş nedenidir. Sergileme metodları ve mantığı, izleyici ile izlenen arasında gerçekleşen tek yönlü etkileşimin kontrol mekanizmalarıdır. Diğer bir deyişle müzecinin dilidir. Müze yönlendirir, eğitim kurumu kimliğiyle, neyin, nasıl okunması gerektiğini belirler. Müze malzemesi olarak niteleyebileceğimiz her obje grubu, birden farklı okunabilirlik özelliğine sahiptir. Objelerin bir araya getirilişindeki seçme kriteri, hangi objenin, hangi niteliğinin ortaya konulacağı gibi değişkenlerle yapılan oynamalar, büyük anlamsal çeşitlemelere yol açacaktır. Bu sebeple objeye yüklenecek değerler çoğaldıkça, donanımsız gözlerden bir anlam çıkarmasını beklemek gereksizlesin Kısacası eğer sergi bir kavram dahilinde bir araya getirilmiş objelerden oluşuyorsa yaratacağı etki objelerin tek tek yaratacağı etkiden daha fazla olacaktır. Konu taşınabilir ya da taşınamaz kültür varlığı, bir bitki ya da kent olsun, herşeyi bir çok değişik biçimde okumak mümkündür. Neyi okumak istediğini ya da neye gereksinimi olduğunu fark edemiyecek çoğunluk için, belirli bir kurgu, ardından da yönlendirme, çok önemlidir.IV Obje bir kent, amaç da yarın ile dünün köprüsünü kurmak, yarın için dünü bilmek, dünü yarına referans verebilmek ise, hassasiyeti arttırmak gerekir çünkü kent müzeciliğe malzeme olabilecek her türlü nesneden çok daha fazla anlamı bir arada taşıyan, belki de hepsinden daha çeşitli bir biçimde okunabilecek bir konudur. Bir kenti ve kent kültürünü, özellikle de yaşayan değerleri, görülür anlaşılır hale getirmenin, sınırları belirli bir mekanda gerçekleştirilemiyeceği açıktır. Çok iyi kurgulanmış dahi olsa, bir müze mekanı içinde kentin bizi sarmalamasını beklemek ile bunu birebir yaşamak arasında kıyasa meydan vermeyecek kadar büyük fark vardır. Dışarıda yaşayan kenti dört duvar arasına sokmak ancak onun kötü bir taklidini oluşturmakla son bulur kentin tarihsel dokusunu sergi mekanı olarak düşünen bütüncül bir yaklaşım ve korunması gerekenin kentin belleği olduğu gerçeği ile yapılan çıkış bizi, net, insanın kente göre konumunu belirleyebildiği, kentini algılayabildiği ve anlatabildiği bir sergilemeye götürür. Doğal ortamını yitirmiş kültür öğesine bir mekan yaratmak, bunun varlığı hakkın da insanları bilgilendirmek ve bu bağı canlı tutmaya çalışmak ideali bile objesi ve konusu kent kültürü olan bir sergileme ve kurgulamada sadece tamamlanmamış hissiyatı veren bir çaba olarak görülecektir. Bu şartlar altında yetkin ve bütüncül bir tanıtım için; İki şeye 1. Mevcut tüm verilerin ortaya konduğu bir merkeze, 2. Kentin tek tek öğeler olarak değil bütünselliği sağlayacak biçimde müzeolojik sunumuna gerek vardır. Bu düşüncelerden hareketle söz konusu olan kentsel kimliğin sunumu için Şanlıurfa üzerinde bir çalışma gerçekleştirdik.. Amaç varış anından terk edişe kadar etkin bir gezdirme ve bilgilendirmeV oldu. Bunun ancak kent sokaklarında uygulanabileceği düşünüldü. Bu şartlar altında ŞURKAVın ve Şanlıurfa Müzesinin faaliyetlerine ek olarak bir proje gerçekleştirildi.. Projenin akış şeması, yabancı bir ülkeye kara, hava ya da deniz yolu ile giriş sürecine referans verir. Hedef kurumsal bir kimlik ve bilimsel bir yolla, amaçlı amaçsız kenti tanımaya gelmiş ziyaretçilere araçlar sunabilmektir. Proje ; kente varış, Şanlıurfa gümrüğü, Şanlıurfa olarak üç aşamalıdır. Kente varış; Urfa'da eksikliği fark edilen havalimanı ve otogar `info` merkezleri düşünülmüştür. Bunlar kenti takip etmek isteyenlere nereden başlayacaklarını işaretleyen, kendi başına yola çıkacaklara harita sunan merkezlerdir. Kenti bilmeyen ve tanımak isteyen izleyici için bugün resmi olarak var olan haritanın daha detaylısını ve cazibini oluşturduk. Böylece Şanlıurfa'nın kentsel dokusunu belirleyen ve sağlık konaklama gibi ihtiyaçlarına cevap olan bir haritası oldu Şanlıurfa gümrüğü; Kent ile ayrıntılı bir yüzleşme eylemine girişmemiş kent meraklısı için bir ön bilgilenim noktası düşünüldü. Bunun için tarihsel mekan organizasyonu, anlam içeriği ve merkeziliği ile bizim amacımızla birebir örtüştüğünüzü tespit etmiş olduğumuz `Gümrük Han` seçildi. Burada yapılması önerilen, şu an ki görünümüyle özgünlüğünü zedeleyen eklemelerden yalıtmak ve kapalı mekanlarda bir sergi, arşiv, araştırma merkezi oluşturmaktır. Bunun için statik ve hareketli öğelerle kapalı mekanlarda çalışılması uygun görüldü. Serginin ana gösterim öğeleri olarak, resim, fotoğraf, gravür, minyatür ve benzeri görsel malzeme ile panolar oluşturulması düşünüldü. Hareketli sunumlara ihtiyaç duyulan durumlarda sinevizyon gösterim teknikleri teklif edildi.V! Şanlıurfa; Kent imgesini oluşturmaya yönelik karakteristik yapıları içeren bir gezi programıdır. Tur programı, sivil, dini, ticari ve askeri yapılar olarak dört grupta çeşitlendi. Gezi programı Gümrük Han'ında burada olması nedeniyle, Ticari yapılar merkezinden başlar. Bu keşfetme tanıma biçiminde gelişen, yarı serbest bir gezidir. Dini yapılar güzergah üzerinde olmaları nedeniyle ikinci adımı oluştururlar. Urfa kalesi ve surlarıda görüldükten sonra (askeri mimari), gezi, sivil mimarlık örneklerinin en etkileyicisi, Şanlıurfa sokak ve ev örneklerini izleyebilme biçiminde son bulur. İkinci gün için geniş ölçekteki, Şanlıurfa çevresini ve GAP'ı kapsayan bir organizasyon düşünülmüştür.

VII SUMMARY This thesis defends that the city is regarded as a Museum in the meaning of Museology, and all sub-cultures that constitute city culture are regarded as museum material, while recognizing and perceiving each individual culture. What we agree in priority is that people shape cities and cities shape people. The city, within the current process, has been shaped depending on the geography in which the city was founded according to relıgıous.polıtıcal and economic needs of people who live there. It has been the duty of people to write up endless scenarios and play them on the platform the city has established. What we agree.secondly, is that culture is an evolutionary process, and vane depending on the changes in the social life to possibly cease someday. As a result of the inter-community interaction, of which pace gets faster and faster, people add innovations to their own socio-cultural life adding their own interpretations. It is likely that cultural modifications could be consistent, tragic or even ridiculous; but still it is a change. Today's current problem is that interpretation was replaced with unconsciousness and the wish to find everything ready. The result is loss of material and moral values, as well as fading communal identity. As a result of the above facts, it has been the duty of those who wished to live with their past,to make effort to protect culture and beconscious about that. Since any practise that is not demanded.not noticed, not shownany sensivity does not end up in any result, protection of culture should become an action that the community insists on.VIII The duty of Museology seems to be a sort of mtegration.Communicating the findings of Archeology, ethnography, history of art, history of nature, geology, history of industry etc. To vanos groups in the community, adhering to a single purpose, is the reason of existence of Museology. T he methods and Logic of Exhibitions are the control mechanisms of one sided communication between visitor and the item visited. In other words, it is the language of Museum Keeper. Museum orients people and defines what to read and how to read, with its identitity as an educational institution Each object group, that we qualify as museum material, have more than character of readability.The criterion in gathering such objects.and the decision of which character is to be displayed, will cause large variations in their meanings.Therefore, when the values to be imposed upon an object are increased, we should not expect careless eyes to understand that. In short, if the exhibition is comprised of the objects that were collected under a certain concept its overall effect will be much more that the effect of each single object. It is possible to read anything in a very different manner.whether the subject is tangible or intangible cultural heritage,a plant or a city. For the group who is unable to recognize what to read or what is needed, a certain program to set and then to orient is very important. In case of a city, if the target is to build a bridge between yesterday and tomorrow and to know yesterday for the sake of tomorrow, or to refer to yesterday for tomorrow, the sensitivity should be promoted, because city museology is a subject that could be interpreted in more diversified manners, with more varied meanings than any one object in the museum.IX It ıs obvious that is not possible to make a city culture.particularly the living assets, understandable inside a location limited boundaries. Even it was properly arranged.there is a big difference between expecting the city inside a museum to have a direct impact over us and living inside it. Imprisoning a city inside four walls will result in a only bad imitation. An approach that admits historical tissue of a city as an exhibition.and the thinking that what should be protected is the memory of the city, will identify the position of human beings in view of a city.lt will also lead to an exhibition where people can perceive and understand the city better. The ideal for creating a space for a cultural element that lost its natural environment,and efforts to keep it alive in a museum to inform people will seem to be an incomplete effort for an exhibition of city culture. Under such circumstances, we need two things for an effective and integrated exhibition: 1. A centre where all existing data are displayed 2. A museological presentation to ensure integrity of the city instead of single elements. Starting with the above considerations, we have made a study at Şanlıurfa for presenting the city identity in question.. The purpose was visiting and giving information.from arrival until departure.thinking it could be made in city streets only. Under those cicumstances,a project was realized in addition to the activities of ŞURKAV and Şanlıurfa Museum.. The flow-chart of the project refers to entrance to a foreign country by land.air or sea transport.The target is to submit visitors,who have come to know the city, with or without the purpose, under a corporate identity and in an empirical way, to know the city,X Project has three phases : Arrival at the City, Şanlıurfa Customs, and Şanlıurfa. Arrival at the city: We suggested an airport and bus terminal informations desks, that are not available in Şanlıurfa.lnformatıon desks will assist visitors where to start their visits, and will supply map. We have made a more detailed and a more attractive map than the existing one, for the visitors who wished to know the city. Thus, it has become a sort of map.that defines urban struckture of Şanlıurfa, accommodation facilities and medical units. Şanlıurfa customs : For the interested visitors who have never seen the City, we suggested an Information Desk. For this purpose ` Gümrük Han` was selected because it coincided with our purpose due to its spatial characteristics, meaningfulness and centralization. We also suggested to isolate it from its existing annexes, that damaged its originality, and establish an archive research centre. For this purpose we deemed it useful to study in covered spaces with static and dynamic elements. The main exhibited elements were thought to be pictures, photographs, gravures, miniatures and similar visual materials as well as boards. Cine-vision displays were suggested when dynamic presentation was needed. Şanlıurfa: It is a visit program covering characteristic structures.for creating city image. Tour program was grouped under for headings: Cıvıl, Religious, Commercial and Military. Visit starts at the Centre of Commercial Buildings, since `Gümrük Han` is also situated there. This is a semi-free visit, for the purpose of recognition and discovery. Since religious structures are on the route, they are the second step in the visit. After having visited Urfa Castle and City Walls (Mılıtary.Archıtectural) the program shall terminate with the visits to Şanlıurfa streets and sample houses,that are the most influencing samples ofXI cıvıl Architecture. For the second day, a visit was planned covering the vicinity of Şanlıurfa and GAP.