Çokuluslu işletmelerde yönetim ve yönetici kültürü

Abstract

ÖZET Günümüzde dünyaya ekonomik ve kültürel anlamda yön veren çokuluslu işletmelerin faaliyetlerinde ve yönetiminde kültür önemli bir faktördür. Uluslararası ve ulusal düzeylerde planlama, organizasyon, yürütme ve kontrol fonksiyonlarından oluşan çokuluslu işletmelerin yönetimi, organizasyon amaçlarının uluslararası ve kültürlerarası bir yapı içerisinde izlenmesi faaliyetidir. Çokuluslu işletmelerin üst ve orta yönetim kademelerinde çalışan uluslararası yöneticiler, insan, sermaye, yatırım, teknoloji gibi kaynakları ulusal sınırların dışında yönetirler. Teknik yetenek, kültürel duyarlılık, uyum gösterme yeteneği ve esneklik, diplomatik yetenek, liderlik, akademik eğitim, kültürlerarası eğitim, yabancı dil yeteneği, motivasyon, duygusal dengelilik ve olgunluk, ailesinin yabancı kültüre uyumluluğu başardı uluslararası yöneticilerde bulunan ve aranılan özelliklerdir. Kültür, işletme faaliyetlerini çevreleyen, maddi ve manevi özelliği olan toplum değerleridir. Kültür, maddi kültür elemanları, dil, ahlak, estetik, eğitim, din, inançlar, değerler ve kurallar, tutumlar, sosyal organizasyon gibi elemanlardan oluşmaktadır. İşletme kültürü, organizasyon üyelerinin paylaştığı anahtar değerler, inançlar, anlayışlar ve kuralların bir bütünüdür. Çokuluslu işletmeler için yaşamsal önemi olan kültürel farklılıklar ve benzerlikler, kültürel yapıların boyutlara ayrılması yaklaşımıyla incelenebilmektedir. Çokuluslu işletmelerde çalışan yöneticilerin kültürel yapılarının incelenmesi amacıyla ondört farklı kültürel boyut tanımlanmıştır. Bunlar; otoriteye karşı tutum, belirsizlikten kaçınma, bireycilik/toplulukçuluk, erkeksi/kadınsı davranış biçimi (mascuMty/fenıininity), kuralcılık/yorumculuk, rasyonel/duygusal davranış, özel/genel ortam, başarıya/özel konuma dayalı statü, değişime karşı tutum, zamana karşı tutum (zamana duyarlılık), açık/kapalı iletişim dili, kültürel esneklik, karar verme stili ve somut/soyut değercilik kültürel boyutlarıdır. Tanımlanan kültürel boyutlar esas alınarak yapılan alan çalışmasıyla, Türkiye'de makina/techizat ve kimya sektörlerinde faaliyet gösteren yabancı sermayeli işletmelerin üst ve orta yönetim kademelerinde çalışan Türk yöneticilerin kültürel yapılan saptanmıştır. Yöneticiler; yüksek otorite tutumuna yakın ılımlı otorite tutumlu; aşın derecede yüksek belirsizlikten kaçınma tutumlu; toplulukçu; kadınsı davranış biçimli (femininity); katı olmayan kuralcı; duygu ve düşüncelerin ifade edilebildiği rasyonel davranışlı; iş yaşamında genel ortam, aile ve özel yaşamda özel ortam nitelikli; bazı özel konum faktörlerinin de önemli olduğu başarıya dayalı statü uyumlu; uygulamada pasif görünmekle birlikte değişime karşı aktif tutumlu; göreceli olarak zamana duyarsızlıktan hoşgören, zamana yüksek duyarlılıklı; sözsüz mesajları önemli ölçüde kullanan, açık iletişim dili uyumlu; yabancı kültürlere mikro (bireysel) düzeyde esnek, makro (ulusal) düzeyde esnek olmayan kültürel esneklikli; belirsiz iş ortamında bazı sübjektif özelliklere önem veren objektif karar verme stilli; bazı somut değerlere önem veren soyut değerciliğin hakim olduğu bir kültürel yapıya sahiptirler. Tanımlanan kültürel boyutlar, evrensel olup her türlü topluluğun kültürel yapısına uygulanabilir. XII

ABSTRACT Culture is an important factor on activities and management of multinational companies directing the world in economic and cultural respects. Management of multinational companies, comprised of functions of planning, organizing, leading and controlling at national and international levels, is leading activity of the objectives of the organization in an international and cross-cultural environment. International managers working at top and middle management levels of multinational companies manage the sources, such as labor, capital, investment, technology out of national borders. Technical competence, cultural sensitivity, harmonity skill and flexibility, diplomatic skill, leadership, academic education, cross-cultural education, foreign language skill, motivation, emotional balance and maturity, his/her family's harmonity to the foreign culture are features that successful international managers had and being looked for. Culture having materialistic and moral features is values of society that surround the activities of the company. Culture comprises of the elements, such as materialistic culture elements, language, ethics, esthetic, education, religion, beliefs, values and norms, attitudes, social organization. Organizational culture is all of key values, beliefs, understandings and norms shared members of the organization. Cultural diversities and similarities having vital importance for multinational companies can examine by the approach of dividing cultural dimensions. 14 different cultural dimensions are defined aim of determining managers cultural structures working in multinational companies. These cultural dimensions are power distance, uncertainty avoidance, individualism/collectivism, masculinity/feniininity, umversalism/particularism, neutral/affective relationships, specific/diffuse relationships, achivement/ascription, attitude towards change, attitude towards time (sensitivity towards time), low/high context language, cultural flexibility, decision making style and materialism/spiritualism. Turk managers' cultural structures working at top and middle management levels of multinational companies operating in machine/equipment and chemistry sectors in Turkey are defined by the study based on the denned cultural dimensions. The managers have a cultural structure that has the attitude of moderate power distance closed high, the attitude of high uncertainity avoidance, is collectivist, has the characteristics of femininity, is moderate universalist, has the characteristics of neutral relationships (but feeling and opinions can be expressed), has the characteristics of diffuse relationships at work and the characteristics of specific relationships at home and private life, has the characteristics of achievement (but there are some important special status factors, such as experience), has active attitude towards chance (but passive in practice), has high sensitivity attitude towards time (but insensitivity attitude towards time can be accepted relatively), has the characteristics of low context language (but non-verbal messages are used higly), has not cultural flexibility towards foreign cultures at macro (national) level, but flexible at micro (individual) level, has objective decision making style (but some subjective factors are considered important in uncertain business environment), has the characteristics of spiritualism (but some materialistic values have importance). The defined cultural dimensions are universal and can apply the cultural structures of all societies. Xlll