Özel ortaöğretim kurumlarındaki yönetici ve öğretmenlerin örgüt kültürü oluşturmadaki yeterlilik derecesi

Abstract

BÖLÜM V ÖZET, YARGI VE ÖNERİLER Bu bölümde, bundan önceki bölümlerin özeti, araştırma bulguları sonucunda ulaşılabilen yargılar, uygulamacılar ve araştırmacılar için önemli görülen bazı öneriler üzerinde durulmaktadır. Özet Bu araştırmanın amacı `Özel orta öğretim kurumu olan liselerde görev yapan yönetici ve öğretmenlerin örgüt kültürü oluşturmaya yönelik yeterlik algılamalarının düzeyinin belirlenmesi ve karşılaştınlmasf'dır. Araştırmada tarama modeli kullanılarak özel öğretim kurumlarında görev yapan branş öğretmeni ve yöneticilerin, bulundukları kurumda, örgüt kültürü oluşturmada kendilerini ve diğer öğretmen veya yöneticileri nasıl algıladıklarına yönelik görüşleri belirlenmeye çalışılmıştır. Bu amaca yönelik olarak altı alt problem oluşturulmuştur. Araştırmanın evrenini, 1997-98 öğrenim döneminde İstanbul Avrupa yakasında bulunan Bahçelievler, Bakırköy ve Güngören İlçe Milli Eğitim Müdürlüklerine bağlı 17 özel lisede görev yapan 55 yönetici ve 285 öğretmen oluşturmaktadır. Araştırma evrenindeki Fen Liseleri ile Liseler aynı adı taşımasına rağmen, farklı kategorilerde değerlendirilen okullar olduğu için, araştırmanın örneklemine, öğrenci sayılan çok olan ve kuruluşu yönünden örgüt kültürü oluşturabilecek kadar geçmişe sahip on özel ortaöğretim kurumu alınmıştır. Örnekleme alınan okullar şans örnekleme yoluyla seçilmiştir. Bu kurumlarda görevli 30 yönetici ve 150 öğretmen araştırmanın örneklemini oluşturmuştur. Örneklem gruplarına uygulanan anketlerden, yönetici grubunun tamamı ve öğretmen grubunun ise 147'si değerlendirme kapsamı içine alınmıştır.. Örnekleme alınan 150 öğretmenden 3 tanesi, anketteki soruların büyük kısmım boş bıraktığından dolayı değerlendirme dışında tutulmuştur. 6869 Araştırmada kullanılan örneklemin evreni temsil etme oranı öğretmenlerde % 54.5, yöneticilerde ise % 52. 6' dır Araştırmada veri toplama tekniği olarak anket kullanılmıştır. Araştırmada kullanılan anket iki bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde, deneklere yönelik kişisel bilgileri içeren maddeler bulunmaktadır. Anketin ikinci bölümünde ise, okulun örgütsel kültürünü belirlemeye yönelik örgütsel değer boyutları ile ilgili maddeler yer almaktadır. Anketin derecelendirme yapısı, Likert dereceleme ölçeğinden oluşmaktadır. Anket, araştırmacı tarafından yabancı ve yerli kaynaklardaki benzer anketler incelenerek geliştirilmiştir. Anketin uygulanması ve değerlendirilmesi de araştırmacı tarafından gerçekleştirilmiştir. Araştırma sonucunda elde edilen verilerin çözümlenmesinde dağılım çizelgeleri düzenlenmiş, frekans ve yüzdelerle karşılaştırmalar yapılmıştır. Gruplar arasındaki farklılıkların anlamlılık içerip içermediğinin ölçümünü sağlamak amacıyla tek yönlü varyans analizi yöntemi kullanılmıştır; anlamlı çıkan F değerleri için, t - testi yapılmıştır. İstatistiksel çözümlemeler sonucunda örgütsel değer boyutları açısından yöneticilerin değerlendirilmesinde, öğretmenlerle yöneticiler arasında, yeterlik algılamalarına yönelik bulgular sırasıyla özetlenmiştir; 1. Hem kültürel liderlik, hem de örgütsel değer boyutları açısından yöneticilerin değerlendirilmesinde, öğretmenlerle yöneticiler arasında yeterlik algılamalarında, yapılan t-test çözümlemesi sonucunda 0.05 anlam düzeyinde, anlamlı bir farklılığa rastlanmamıştır. 2. Kültürel liderliğe yönelik yeterlik algılamalarında öğretmenlerin % 89'u okul yöneticilerini yeterli görürken, yöneticilerin %71'i kendilerini yeterli bulmaktadır. Yapılan t-test çözümlemesi sonucunda 0.05 anlam düzeyinde, anlamlı bir fark bulunmamıştır. (t= 0,7305 <1.96)70 i. `Okul yöneticileri kurumla ilgili kararlar alırken okulun amaçlarını yeterince dikkate almaktadır` gibi sorular ile ölçülen `amaç` boyutunda `hiç katılmıyorum` şeklinde olumsuz görüş bildiren hiçbir öğretmen ve yönetici bulunmamıştır. `Katılıyorum ve `tamamen katılıyorum` gibi olumlu görüş bildiren öğretmenler ise toplam öğretmenlerin tamamına yalandır (% 93). Yöneticilerde olumlu görüş bildirenlerin oram ise % 77'dir. Bu oranlar incelendiğinde öğretmenler yöneticilerini okullarının amaçlarına hizmet eden bireyler olarak değerlendirmektedir. Yapılan t-test çözümlemesi sonucunda 0.05 anlam düzeyinde, anlamlı bir fark bulunmamıştır (t= 0,3454 <1.96). `Okulumuzda iletişim akımı yöneticiden öğretmen ve öğrencilere, öğretmen ve öğrencilerden yöneticiye doğru çift yönlü olarak sorunsuz işlemektedir` gibi sorularla ölçülen `iletişim ve karar` boyutunda ise öğretmenlerin % 64'ü, yöneticilerin ise % 70'i, örgütteki iletişimin sağlanmasını ve kararların alımını olumlu ve yeterli olarak değerlendirmiştir. Yapılan t-test çözümlemesi sonucunda 0.05 anlam düzeyinde, anlamlı bir fark bulunmamıştır (t= 0,0658 <1.96). 5. ` Okulumuzda herkese eşit davranma temel bir değer olarak benimsenmiştir` ve `Öğretmenler arasında çok sıkı bir ilişki vardır` gibi yorumların ölçtüğü `işbirliği ve güven` boyutuna verilen yanıtlar da, beklendiği gibi yeterlilik oluşturmaktadır. `Katılıyorum` ve `tamamen katılıyorum` gibi olumlu görüş bildiren öğretmenler toplam yanıtların % 70' ini oluştururken, bu oran yöneticilerde ise % 77'ye çıkmıştır. Yapılan t-test çözümlemesi sonucunda 0.05 anlam düzeyinde, anlamlı bir fark bulunmamıştır (t= 0,2547 <1.96). 6. `Okulumuz son derece verimli bir okuldur` gibi bir yorum ile ölçülen `verimlilik` boyutunda ise öğretmenlerin % 71 'i, örgütteki işleyişin ve üretkenliğin oluşumunda yöneticilerini verimli bulduklarım belirterek, olumlu ve yeterli olarak değerlendirirken, yöneticilerde bu oran % 67 olarak bulunmuştur. Yapılan t-test çözümlemesi sonucunda 0.05 anlam düzeyinde, anlamlı bir fark bulunmamıştır (t= 0,6258 <1.96).71 7. Ödüllendirme boyutunda yöneticilerin yeterlik algılamaları öğretmenlerce değerlendirildiğinde verilen yanıtların % 67' si olumlu ve yeterliyken, yöneticiler ödüllendirme boyutunda kendilerini % 80 oranında olumlu ve yeterli tanımlamışlardır. Ödüllendirilmenin yapılmadığını veya yapılsa da başarıya göre eşit dağıtılmadığım savunan öğretmenlerin oram ise % 33 'dür. Yapılan t-test çözümlemesi sonucunda 0.05 anlam düzeyinde, anlamlı bir fark bulunmamıştır (t= 0,223 Kİ. 96). 8. Okul ortamında bireyler arası çatışmaların bulunup bulunmadığını ve ortamdaki samimi havanın varlığını sorgulayan iklim boyutundaki yorumlar da diğer örgütsel değer boyutlarıyla benzerlik göstermektedir. Örgüt iklimini yeterli ve olumlu bulan öğretmenlerin oram % 70 iken, bu yargıya katıldığım bildiren yöneticilerin oram ise yaklaşık 3/4 'tür (% 73,3). Yapılan t-test çözümlemesi sonucunda 0.05 anlam düzeyinde, anlamlı bir fark bulunmamıştır (t= 0,3631 <1.96). 9. Kuruma yeni katılan öğretmen ve öğrencilerin okul kültürüyle bütünleşmelerinin sağlanıp sağlanmadığı gibi sosyalleşme ve bütünleşme konularım içeren sorulara öğretmenlerin % 69'u olumlu yanıt verirken, % 31 oranında öğretmen, yöneticilerin, yeni gelenlerin sosyalleşme sürecine yeterli katkıda bulunamadıklarını belirtmiştir. Yöneticilerin %71'i kendilerini bu alanda yeterli bulmaktadır. Yapılan t-test çözümlemesi sonucunda 0.05 anlam düzeyinde, anlamlı bir fark bulunmamıştır (t= 0,4215 <1.96). 10. Bireysel farklılıkların ayrı bir değer olarak yorumlanıp yorumlanmadığını, okulla ilişkisi bulunan bireylerin kişiliklerinin ve hayat felsefelerinin birbirinden farklı olabileceğinin kabul edilmesi gibi konularda öğretmenlerin ve yöneticilerin görüşleri arasında da anlamlı bir fark bulunamamıştır. Özgün fikir ve çalışmalara sahip olmaları açısından yöneticiler, kendilerini % 70 oranında yeterli ve olumlu bulurken, öğretmenler yöneticilerini özgünlük boyutunda % 66 oranında olumlu ve yeterli olarak değerlendirmişlerdir. Yapılan t-test çözümlemesi sonucunda 0.05 anlam düzeyinde, anlamlı bir fark bulunmamıştır (t= 0,0698 <1.96).72 1 1. Yönetici ve öğretmenlerin çalıştıkları kurumla ve yaptıkları işle ilgili doyum durumunu ortaya çıkarmaya yarayan anket maddelerine, öğretmen ve yöneticilerin çoğu olumlu yanıt vermiştir. İş doyumunun sağlanmasında yöneticiler, kendilerini % 65 oranında yeterli ve olumlu bulurken, öğretmenler yöneticilerini iş doyumunun sağlanmasında % 70 oranında olumlu ve yeterli olarak değerlendirmişlerdir. Yapılan t-test çözümlemesi sonucunda 0.05 anlam düzeyinde, anlamlı bir fark bulunmamıştır (t= 0,5541 <1.96). 12. Okulun kültürel ve teknik alt yapısının değişime ve yenilenmeye açık olup olmadığının, öğretmenlerin hizmet-içi eğitimlerle kendilerini yenilemelerine olanak tanınıp tanınmadığı yönündeki sorulara verilen yanıtlar, öğretmenlerin yöneticilerin yeterliliğini eleştirdiği nadir alanlardan birini ortaya çıkarmıştır; yaklaşık 3/5 'i (% 61). Yöneticiler ise bu boyutta kendilerini değerlendirmede diğer boyutlardakine yakın yanıtlar vermiştir (%74). Yapılan t-test çözümlemesi sonucunda 0.05 anlam düzeyinde, anlamlı bir fark bulunmamıştır (t= 0,4175 <1.96). 13. Okul -veli işbirliği ve okulun toplumla ilişkileri ve tanıtılmasına yönelik yapılan çalışmaların yeterli olup olmadığının araştırıldığı `okul-toplum ilişkileri` boyutu için öğretmenlerin görüşleri diğer boyutlarla benzerlik göstermektedir; yöneticilerin yaklaşık 3/4'ü (%73) kendilerinin çevre ve velilerle diyaloglarının iyi olduğunu belirtirken, yöneticileri için bu görüşü benimseyen öğretmen oranı ise 61 düzeyinde kalmıştır. Öğretmenlerin büyük bir bölümü (%39) ise, okul veli işbirliği ve çevre ile ilişkilerin beklenen düzeyde olduğu görüşüne çok az katıldıklarını belirtmişlerdir. Yapılan t-test çözümlemesi sonucunda 0.05 anlam düzeyinde, anlamlı bir fark bulunmamıştır (t= 0,1824 <1.96). Özel öğretim kurumlarmda görevli yönetici ve öğretmenlerin değişik örgütsel değer boyutlarındaki görüşleri genel olarak değerlendirildiğinde, yöneticilerin örgüt kültürü oluşumuna olumlu ve yeterli katkıları olduğu düşüncesi baskındır. Bunun temel nedeni olarak, özel öğretim kurumlarmda bulunan kurum içi ve kurumlar arası serbest rekabet ortamının bulunması kabul edilebilir. Özel öğretim kurumlarının toplumsal73 yapısı değerlendirildiğinde bu belirgin farkın tüm örgütsel değer boyutlarına yansıdığı gözlenmektedir. Ancak, yöneticilerle öğretmenler arasında, yöneticilerin örgüt kültürü oluşturmadaki yeterliklerini değerlendirmede anlamlı bir farklılık oluşmasa bile, ortalama değerler dikkate alındığında, yöneticiler kendilerini öğretmenlerin değerlendirdiğinden daha yeterli ve olumlu bulmuşlardır. Ayrıca, elde edilen verilere göre, örgütsel değer boyutları açısından öğretmenlerin değerlendirilmesinde, öğretmenlerle yöneticiler arasında, yeterlik algılamalarında iş doyumu, iş birliği ve güven, sosyalleşme ve bütünlük gibi boyutlarda anlamlı bir fark bulunmuştur. Öğretmenlerin değerlendirilmesine yönelik yönetici ve öğretmenlerin algılama bulguları sırasıyla özetlenmiştir; 1. `Öğretmenler okulun örgütsel amaçlarım gerçekleştirmek için yeterince çaba göstermektedirler` gibi bir soru ile ölçülen `amaç` boyutunda `hiç katılmıyorum` şeklinde olumsuz görüş bildiren hiçbir yönetici bulunmamıştır. Yöneticilerde olumlu görüş bildirenlerin oram ise % 73'dir. `Katılıyorum ve `tamamen katılıyorum` gibi olumlu görüş bildiren öğretmenler ise toplam öğretmenlerin tamamına yalandır (%92). Bu oranlar incelendiğinde öğretmenler kendilerini okullarının amaçlarına hizmet eden bireyler olarak değerlendirmektedir. Yapılan t- test çözümlemesi sonucunda 0.05 anlam düzeyinde, anlamlı bir fark bulunmamıştır (t= 0,3528 <1. 96). 2. `Okulumuzda iletişim akımı yöneticiden öğretmen ve öğrencilere, öğretmen ve öğrencilerden yöneticiye doğru çift yönlü olarak sorunsuz işlemektedir` ve `öğretmenler karar verme sürecine yeterince katılmaktadır` gibi sorularla ölçülen `iletişim ve karar` boyutunda ise öğretmenlerin % 70'i, yöneticilerin ise % 87'si, örgütteki iletişimin sağlanmasını ve kararların alımım olumlu ve yeterli olarak değerlendirmiştir. Yapılan t-test çözümlemesi sonucunda 0.05 anlam düzeyinde, anlamlı bir fark bulunmamıştır (t= 0,7261 <1.96).74 3. ` Okulumuzda herkese eşit davranma temel bir değer olarak benimsenmiştir'' ve `Öğretmenler arasında çok sıkı bir ilişki vardır` gibi yorumların ölçtüğü `işbirliği ve güven` boyutuna verilen yanıtlar da, beklendiği gibi yeterlilik oluşturmaktadır. `Katılıyorum` ve `tamamen katılıyorum` gibi olumlu görüş bildiren öğretmenler toplam yanıtların % 68' ini oluştururken, bu oran yöneticilerde ise % 74'e çıkmıştır Yapılan t-test çözümlemesi sonucunda 0.05 anlam düzeyinde, anlamlı bir fark bulunmuştur (t= 2,3745 >1.96). 4. `Okulumuz son derece verimli bir okuldur` gibi bir yorum ile ölçülen `verimlilik` boyutunda ise öğretmenlerin % 66'sı, örgütteki işleyişin ve üretkenliğin oluşumunda kendilerini verimli bulduklarım belirterek, olumlu ve yeterli olarak değerlendirirken, yöneticilerde bu oran % (% 75) olarak bulunmuştur. Yapılan t-test çözümlemesi sonucunda 0.05 anlam düzeyinde, anlamlı bir fark bulunmamıştır (t= 1,4101 <1.96). 5. `Ödüllendirme` boyutunda öğretmenlerin yeterlik algılamaları kendilerince değerlendirildiğinde verilen yanıtların % 70'i olumlu ve yeterliyken, yöneticiler ödüllendirme boyutunda öğretmenlerini % 78 oranında olumlu ve yeterli tanımlamışlardır. Ödüllendirilmenin yapılmadığım veya yapılsa da başarıya göre eşit dağıtılmadığım savunan öğretmenlerin oram ise % 30'dur. Yapılan t-test çözümlemesi sonucunda 0.05 anlam düzeyinde, anlamlı bir fark bulunmamıştır (t= 0,5246 <1.96). 6. Okul ortamında bireyler arası çatışmaların bulunup bulunmadığını ve ortamdaki samimi havanın varlığını sorgulayan `iklim` boyutundaki yorumlar da diğer örgütsel değer boyutlarıyla benzerlik göstermektedir. Örgüt iklimini yeterli ve olumlu bulan öğretmenlerin oram % 64 iken, bu yargıya katıldığım bildiren yöneticilerin oram ise yaklaşık 3/4 'tür (% 73,3). Yapılan t-test çözümlemesi sonucunda 0.05 anlam düzeyinde, anlamlı bir fark bulunmamıştır (t= 1,7015 <1.96). 7. Kuruma yeni katılan öğretmen ve öğrencilerin okul kültürüyle bütünleşmelerinin sağlanıp sağlanmadığı gibi sosyalleşme ve bütünleşme konularım75 içeren sorulara öğretmenlerin % 67'si olumlu yanıt verirken, % 32 oranında öğretmen, yeni gelenlerin sosyalleşme sürecine yeterli katkıda bulunamadıklarını belirtmiştir. Yöneticilerin %71'i öğretmenlerini bu alanda yeterli bulmaktadır. Yapılan t-test çözümlemesi sonucunda 0.05 anlam düzeyinde, anlamlı bir fark bulunmuştur (t= 2,4891 >1.96). 8. Bireysel farklılıkların ayrı bir değer olarak yorumlanıp yorumlanmadığını, okulla ilişkisi bulunan bireylerin kişiliklerinin ve hayat felsefelerinin birbirinden farklı olabileceğinin kabul edilmesi gibi konularda öğretmenlerin ve yöneticilerin görüşleri arasında da anlamlı bir fark bulunamamıştır. Özgün fikir ve çalışmalara sahip olmaları açısından yöneticiler, öğretmenleri % 72 oranında yeterli ve olumlu bulurken, öğretmenler kendilerini özgünlük boyutunda % 68 oranında olumlu ve yeterli olarak değerlendirmişlerdir. Yapılan t-test çözümlemesi sonucunda 0.05 anlam düzeyinde, anlamlı bir fark bulunmamıştır (t= 0,5214 <1.96). 9. Yönetici ve öğretmenlerin çalıştıkları kurumla ve yaptıkları işle ilgili doyum durumunu ortaya çıkarmaya yarayan anket maddelerine, öğretmen ve yöneticilerin çoğu olumlu yanıt vermiştir. İş doyumunun sağlanmasında yöneticiler, öğretmenlerini % 77 oranında yeterli ve olumlu bulurken, öğretmenler kendilerini iş doyumunun sağlanmasında %72 oranında olumlu ve yeterli olarak değerlendirmişlerdir Yapılan t-test çözümlemesi sonucunda 0.05 anlam düzeyinde, anlamlı bir fark bulunmuştur (t= 2,3056 >1.96). 10. Okulun kültürel ve teknik alt yapısının değişime ve yenilenmeye açık olup olmadığının, öğretmenlerin hizmet-içi eğitimlerle kendilerini yenilemelerine olanak tanınıp tanınmadığı yönündeki sorulara verilen yanıtlar, öğretmenlerin yöneticilerin yeterliliğini eleştirdiği nadir alanlardan birini ortaya çıkarmıştır; yaklaşık 3/5 'i (% 61). Yöneticiler ise bu boyutta öğretmenleri değerlendirmede diğer boyutlardakine yakın yanıtlar vermiştir (%77). Yapılan t-test çözümlemesi sonucunda 0.05 anlam düzeyinde, anlamlı bir fark bulunmamıştır (t= 0,4472 <1.96).76 11. Okul -veli işbirliği ve okulun toplumla ilişkileri ve tanıtılmasına yönelik yapılan çalışmaların yeterli olup olmadığının araştırıldığı `okul-toplum ilişkileri` boyutu için öğretmenlerin görüşleri diğer boyutlarla benzerlik göstermektedir; yöneticilerin yaklaşık 3/4'ü (%73) öğretmenlerinin çevre ve velilerle diyaloglarının iyi olduğunu belirtirken, bu görüşü taşımayan öğretmen oram ise % 68 düzeyinde kalmıştır. Öğretmenlerin büyük bir bölümü (%32) ise, okul veli işbirliği ve çevre ile ilişkilerin beklenen düzeyde olduğu görüşüne çok az katıldıklarım belirtmişlerdir. Yapılan t-test çözümlemesi sonucunda 0.05 anlam düzeyinde, anlamlı bir fark bulunmamıştır (t= 0,0944 <1.96). Özet olarak, öğretmenlerin örgüt kültürü oluşturmadaki yeterliklerini değerlendirmede, yöneticilerle öğretmenlerin işdoyumu, iş birliği ve güven, sosyalleşme ve bütünlük gibi yeterlik algılamalarında anlamlı bir fark bulunmuştur. Ortalama değerler dikkate alındığında da, yöneticiler öğretmenleri değerlendirirken, kendilerinden daha yeterli ve olumlu bulmuşlardır. Yargı Özel öğretim kurumlarında görev yapan yönetici ve öğretmenlerin örgüt kültürü oluşturmaya yönelik yeterlik algılamalarının değerlendirilmesi amacıyla gerçekleştirilen bu araştırma sonucunda şu yargılara varılmıştır ; 1. Özel öğretim okullarındaki eğitim - öğretim etkinliklerinin düzenlenmesin de ve başarılı olunmasında, okulda oluşturulan veya geçmişte varolan okul kültürü etkilidir. Dolayısıyla, okulların kitlesel veya bireysel başarıları okul kültürü ile desteklenmeli ve yaşatılmalıdır. Bunun bilincinde olan öğretmen ve yöneticiler genellikle hem kendilerini, hem de diğer çalışanları okul kültürünün oluşturulmasında olumlu ve yeterli görmektedirler.