Aktif Fayları Geçen Antik Yollarda Tarihsel Deprem İzlerinin Araştırılması:Kuzey Anadolu Fay Zonu Üzerinde Pilot Çalışma

Abstract

Kuzey Anadolu Fay Zonu (KAFZ) ülkemizin içinde bulunduğu bölgede yıkıcı depremlere kaynaklık eden en önemli aktif tektonik yapılardan biridir. KAFZ üzerinde yakın geçmişte ve tarihsel dönemlerde yıkıcı depremlerin meydana geldiği bilinmektedir. Bu depremler, yüzey faylanması oluşturmuşlar ve üzerlerinde bulunan insan yapımı yapılarda hasarlara ve ötelenmelere neden olmuşlardır. Anadolu, dünyada ilk planlı yerleşimlerin ortaya çıktığı bir bölgede yer almaktadır ve yerleşimler o günden bugüne kesintisiz devam etmektedir. Anadolu'da yerleşik hayata geçilmesiyle birlikte, farklı boyutlarda yerleşim yerleri ortaya çıkmış ve bu yerleşim yerlerinin birbirleri ile ticaret, savaş vb. nedenlerle iletişime geçmeleri sonucu aralarında ulaşımı sağlamak amacıyla yollar inşa edilmiştir. Anadolu'da zaman içinde gelişen yol ağları, bazı bölgelerde aktif fayları karşıdan karşıya geçmek zorunda kalmışlardır. Herhangi bir aktif fayı karşıdan karşıya geçen yollar, o fay zonu üzerinde meydana gelen yüzey kırığı yaratan depremlerden etkilenecekleri için deprem verilerini kayıt etme potansiyeline sahiptir. Bu tür arkeolojik kalıntılarda saklı kayıtların ortaya çıkarılması; fayın kesin yeri, fay zonu üzerinde meydana gelen tarihsel depremlerin büyüklükleri, deprem sırasındaki atım miktarı, kayma hızı gibi parametrelerin belirlenmesinde önemli bilgiler vermektedir. Arkeolojik kalıntıların bu potansiyeli göz önünde bulundurularak KAFZ'nun Havza Segmenti üzerinde bir çalışma yapılmıştır. Havza Segmenti üzerinde en son 1943 yılında M=7.6 bir deprem meydana gelmiş ve yüzeyde 6 m ye yakın sağ yanal yer değiştirmelere neden olmuştur. Havza Segmenti, Karadeniz kıyılarındaki önemli yerleşim yerleri ile İç Anadolu'daki yerleşim yerleri arasında bir tektonik sınır oluşturduğu için bu yerleşim yerleri arasında bulunan yollar bu segmenti karşıdan karşıya geçmek zorundadır. Bu nedenle, Havza Segmenti civarında yapılan çalışmalarda dört farklı lokasyonda bu segmenti karşıdan karşıya geçen antik yol belirlenmiştir. Çalışılan alanın en batısındaki 1. lokasyonda bulunan bir antik yolun yaklaşık 40±5 metre, 2. lokasyonda yer alan antik yolun 10 metre, 3. lokasyonda yer alan antik yolun 8 m ve en doğudaki 4. lokasyonda yer alan bir başka antik yolun 40±5 metre sağ yanal ötelendiği tespit edilmiştir. Yolların yaşları bilinmemekle birlikte fay üzerinde 10 mm/yıl'dan fazla kayma hızı olduğu görülmektedir.

The North Anatolian Fault Zone (NAFZ) is one of the most important active tectonic structures which produces destructive earthquakes in Anatolia. It is well known that destructive earthquakes occured on the NAFZ in recent and historical periods. These earthquakes involved surface ruptures and damaged man-made structures as a result of displacement. Anatolia is one of the first region where planned settlements were first established and going on continously. Settlements in various size were emerged within time and roads were constructed between different settlements for transportation. Considering the extend of active faults and the road network all over Anatolia, some roads must cross active faults in some regions. Roads which cross an active fault have potential to record earthquake data since they are affected by surface ruptures of large earthquakes. Inferring these records in archaeological remains provide valuable information about some parameters of active fault such as the exact location of the fault, the magnitude of the historical earthquakes, amount of offset and slip rate. Considering the potential of archaeological remains, a study was conducted on the Havza Segment of the NAFZ. The last large earthquake on the Havza Segment was in 1943 with M = 7.6 earthquake which involved about 6 m of right lateral displacements on the surface. As the Havza Segment forms a tectonic border between the important settlements on the Black Sea coast and the settlements in Central Anatolia the roads between these settlements must cross this segment. Therefore, detailed study around the Havza Segment showed that ancient roads cross this segment in four different locations. From west to east along the segment, about 40±5 m, 10 m, 8 m and 40±5 m cumulative right lateral displacement was measured on ancient roads in four different locations. Although the ages of the roads are not known, the slip rate on the fault is observed more than 10 mm/yr.