1908-1928 yılları arasında batı dillerinden Osmanlı Türkçesine çevrilen romanlarda mukaddime geleneği

Abstract

Mukaddime geleneğinin çeviribilim bağlamında ele alındığı bu tezde, 1908-1928 yılları arasında Batı dillerinden Osmanlı Türkçesine çevirisi yapılan romanlara yazılan ön söz ve son sözler incelenmiştir. Tezde, çevirmenlerin ve yayıncıların belirli bir dönemdeki çeviri politikalarını çeviri eserlere yazılan ön sözler ve son sözler tanıklığında ortaya koymak amaçlanmıştır. Belirtilen tarihlerdeki çeviri romanları tespit etmek için öncelikle bibliyografik çalışmalar taranmıştır. Başlıca kaynak, Seyfettin Özege tarafından hazırlanmış olan Eski Harflerle Basılmış Türkçe Eserler Kataloğu (1971, 1973, 1975, 1977, 1979 - 5 cilt)'dur. Bunun dışında, telif ve çeviri roman listeleri içeren; ancak temel kaynak olarak yine bu kataloğu alan başka bibliyografik çalışmalar da gözden geçirilerek çeviri romanların çevirmen adına göre alfabetik olarak bir listesi hazırlanmıştır. Bu listede yer alan 713 romandan ön söz/son söz'lüleri belirlemek amacıylabaşta Atatürk Üniversitesi Kütüphanesi ve Atatürk Kitaplığı olmak üzere birçok kütüphane kataloğu incelenmiş ve 693 çeviri romana ulaşılmıştır. Bunların 150'sinde sadece ön söz, 20'sinde hem ön söz hem son söz, 24'ünde ise sadece son söz görülmüştür. Çevirmen, yayıncı ya da yazar tarafından yazılan ve esere ilave edilen çeviri metin dışındaki tüm metinler ön söz veya son söz olarak kabul edilmiş ve bunların çeviriyazısı yapılmıştır.Gideon Toury'nin `süreç öncesi çeviri normları`nın kuramsal çerçeveyi oluşturduğu bu çalışmada ön sözler ve son sözler, ismi belirtilen normlar ışığında incelenmiş; çevirmen ve yayıncıların eser seçimini belirleyen birçok etken tespit edilmiştir. Romanların asıl kaynak dilden mi ara dilden mi çevrildiği, ara dilden çevrilmişse bunun nedenlerinin de ifade edildiği görülmüştür. Yapılan tespitler, çevirisi yapılan romanların rastgele seçilmediğini, çevirmen ve yayıncıların belirli politikalar benimsediklerini ve genelde erek kültürü ön planda tuttuklarını göstermiştir. Bu durum da ön sözler ve son sözlerin hatta kitap kapaklarının, çeviri tarihini aydınlatan ve bir dönemin, bir çevirmenin, bir yayıncının çeviri politikalarını tespit etmeye yarayan önemli birer kaynak olmasının göstergesidir.

This dissertation discusses the preface-epilogue tradition within the context of translation studies and also examines prefaces and epilogues in Ottoman Turkish novels which were translated from Western languages during the period between 1908 and 1928. The main objective of this dissertation is to present the translation politics of the translators and publishers during a specific period, based on the prefaces and epilogues of translated novels. Firstly, bibliographical works have been investigated in order to detect the translated novels within the mentioned period. The primary source is Eski Harflerle Basılmış Türkçe Eserler Kataloğu [Catalogue of Turkish Books Printed in Ottoman Turkish Alphabet] (1971, 1973, 1975, 1977, 1979 volume 5), which was compiled by Seyfettin Özege. In addition to this book, lists of copyrighted and translated novels in other bibliographical works, which also take this catalogue as the primary source, have been explored, and the names of the translators have been listed in alphabetical order. A catalogue search has been conducted in a number of libraries, including Ataturk University Library and Ataturk Library, and 713 novels have been accessed. It has been discovered that 693 of these are translated novels with prefaces and epilogues. Besides, while 150 of these novels have only prefaces, 24 of them have only epilogues and 20 of them have the both. All the texts written and added to the novel by a translator, a publisher or an author, except for the translated text, have been treated as prefaces or epilogues and have thus been transcribed.The theoretical framework of this very study is based on the concept of `preliminary translation norms` by Gideon Toury. The prefaces and epilogues have been analysed in accordance with the mentioned norms, and it has been determined that there are many factors affecting translators' and publishers' choice of source text. It is seen that the novels were translated either from a direct source language or an indirect source language. Moreover, these prefaces and epilogues also provide justifications and explanations for why some of the novels had been preferred to be translated from an indirect source language. This case proves that prefaces, epilogues and even book covers are important sources for shedding light on translation history, in addition to revealing the translation policies of a translator, a publisher, or a specific period of time.