16. yüzyıla ait Arapça-Türkçe sözlük Mirkatu`l-Luga (Metin-inceleme-dizin)

Abstract

Bir dilin söz varlığını göstermesi bakımından sözlüklerin değeri tartışılmazdır. Aynı kültür ve inanç çevresinde bulunan iki dilin sözlükleri de hem dillerin söz varlığını ortaya koymak, hem de karşılaştırma yoluyla ortaya çıkan anlam inceliklerini göstermek bakımından önemlidir. Bu çalışmada incelenen ve söz varlığı ortaya konan böyle sözlüklerden birisi `dilin basamakları` anlamına gelen Mirkâtu'l-Luga adlı sözlüktür. Arapça-Türkçe (Osmanlı Türkçesi) biçimindeki sözlük aslen Kestelli (Aydın sancağı, Nazilli kazası, Kestel karyesi) olan Abdullah bin Yusuf el-Kestelî (öl. 1541) tarafından 1540 yılında (H. 946) hazırlanmıştır. Arapça sözlük geleneği usulüne göre hazırlanmış olan sözlüğün dili Eski Anadolu Türkçesinden Klasik Osmanlıya geçiş devrinin dilidir. 80 nüshası olan sözlüğün Çankırı İl Halk Kütüphanesinde 18 Hk 136 kayıt numarasıyla muhafaza edilen nüshası bu çalışmanın temelini oluşturmaktadır. Bu nedenle çalışmamız sözlük metninin yazıçevrimi, Arapça ve Türkçe dizin, dil incelemesi ana bölümlerinden oluşmaktadır. Bunların dışında Arapça-Türkçe iki dilli sözlükleri kapsayan sözlükçülükle ilgili bilgiler ile çalışma için kullanılan nüshanın ve yazarının ele alındığı giriş bölümünü kapsamaktadır.Anahtar Kelimeler: Mirkâtu'l-Luga, Abdullah bin Yusuf el-Kestelî, Arapça-Türkçe Sözlük, Osmanlı Türkçesi, sözlükçülük

The value of the dictionaries is indisputable because it shows vocabulary of a language. The dictionaries of two languages which exist in the same culture and belief also important in terms of showing vocabularies of languages and giving semantic specifics of them by comparision. One of this kind of dictionaries is called Mirkâtu'l-Luga which means `steps of a language` has examined in this work and its vocabulary has shown. The dictionary which is one of Arabic-Turkish (Ottoman Turkish) dictionaries was prepared by Abdullah bin Yusuf el-Kestelî (d. 1541) who is from Kestel (a village of Nazilli in the province of Aydin) in 1540 (H. 946). The language of the dictionary which was prepared in the style of Arabic dictionaries is a language of the transition era from Old Anatolian Language to Classical Otoman Language. The manuscript has 80 copies in total. The copy which is kept in the Çankırı Provincial Public Library with a record number of 18 Hk 136 forms the basis of this work. For this reason, our work consists of several main sections, the transcription of the dictionary text, Arabic and Turkish index and grammar review. In addition to this, this work also has an introduction which consists of general information about Arabic-Turkish bilingual dictionaries and information about the writer and the copy which is used for our study of the manuscript.Key words: Mirkâtu'l-Luga, Abdullah bin Yusuf al-Kestelî, Arabic-Turkish dictionary, Ottoman Turkish, lexicography.