Erken Cumhuriyet Döneminde dinin merkezileşmesine bir örnek: Cuma hutbeleri

Abstract

Erken Cumhuriyet döneminin ilk yıllarında hutbelerle ilgili iki değişim göze çarpar. İlki 1924 yılında halifeliğin ilgasıyla hutbelerin artık `Cumhuriyetin selamet ve saadetine` okunmasıdır. Böylece hutbeler, alışıla gelen hükümdarın bir sembolü olma işlevini Cumhuriyete, halifeliğin manevi kudretinin zaten Cumhuriyete mündemiç olduğu için ulusa bırakmıştır. İkinci değişim ise bir yıl sonra `hutbelerin tarzında` bir değişiklik yapılarak `hutbe kıraatinin Türkçe okunmasının mecbur tutulması` kararında görülür. Artık hutbelerin, II. Meşrutiyetten beri toplumu aydınlatma, özellikle köylüyü ıslah edip onları talim ve terbiye etme işlevini yerine getirmesi için köy imamları endişesi haricinde hiçbir engel yoktur. 1927 yılında yazılan ilk resmi Türkçe Hutbe mecmuası ile 1936 yılında büyük oranda revize edilen Yeni Hutbelerim mecmuası sadece siyasi elitlerin tahayyüllerini, beklentilerini, söylem ve pratiklerini yansıtmaz. Bu çalışmada hem geç Osmanlı ve Erken Cumhuriyet döneminde modern merkezi devletin iktidar mekanizması bağlamında hutbelerin tarihsel serüveni sembolik, dilsel ve muhteva anlamında takip edilmiş hem de farklı aktörlerin bu sürece katılımları iktidar ilişkileri çerçevesinde analiz edilmiştir. Bununla beraber Erken Cumhuriyet hutbeleri tek tek tasnif edilmiş ve bu hutbelerin beden disiplininden nüfus politikalarına kadar geniş yelpazesi ortaya konmuştur. Gerçekten de bu hutbelerde; iman ve ibadetin düzenlenmesinin yanında, bedenin ıslahı, disipline edilmesi ve hastalıklara karşı koruması, ahlakın tenviri, ailenin ıslahı, nüfusun bol ve zinde olması, toplumun birlik ve beraberlik içinde ve çalışkan olması ve nihayetinde düşmana karşı tayyare ve askere önem verilmesi gibi konular genişçe yer almıştır.

İn the early years of Republic, two changes related to khutbas sermons attract the attention. The first change was related to the symbolic of sermons, while the second one was about language and content of khutbas. With the abolition of caliphate in 1924, sermons were started to read on behalf of Republic's `selamet` and `saadet`. In addition to this change, in 1925, the official language of sermons was enforced to be Turkish in the TBMM. Since the II. Meşrutiyet period, there were no longer an obstacle, other than imams that sidetracked sermons from original purposes, which was educating peasants. In this study, the history of sermons -both in the late Ottoman and early Republican eras- is examined in the context of their symbolic, language and context from the perspective of the power relations of the modern state. To this end, 202 different sermons were classified by their contents varied from body discipline to population policies. It is seen that, these sermons, in fact, covered many subjects such as family order, unity and solidarity of the community etc.