Erken Cumhuriyet Döneminde Türkiye modernleşmesinin grafik tasarım ürünlerine yansıması

Abstract

Günümüzde `Batılılaşma, Avrupalılaşma, çağdaşlaşma` anlamlarında kullanılan `modern` kelimesi Batı'da daha geniş kavramları da çağrıştırmaktadır. Bunlara örnek olarak teknolojik gelişmeler, kentleşme, yeni tüketim alışkanlıkları, sınıfsal farklılıkların oluşması ve kapitalist düzene geçilmesi gösterilebilir. Batı'da tüm bu gelişmelere paralel olarak tezahür eden modernlik, matbaanın ve baskı makinelerinin de icadıyla birlikte, bilginin ve sanatın toplumsallaşmasının başlıca nedenlerinden biridir. Bu toplumsallık aynı zamanda Batı'da modern sanatın ve grafik sanatının da doğuşunda önemli bir rol oynamıştır. Tanzimat, Meşrutiyet ve Cumhuriyet dönemlerinde kendi modernliğini üretemeyen Türkiye'de ise özgün bir grafik tasarım sanatının doğuşundan bahsetmek pek mümkün görünmemektedir. Çalışmada Batı modernliğinin ekonomik, siyasi ve toplumsal özellikleri, modernliğin temel unsuru olan kapitalizmin doğuşu ve gelişimi, bununla birlikte burjuva sınıfının oluşumuna değinilmiştir. Rönesans, Reform ve Aydınlanma gibi kültürel faaliyetlerin yanı sıra Sanayi Devrimi gibi teknolojik icatları da tecrübe edemeyen Osmanlı Devleti'nde modernleşme ihtiyacının nasıl doğduğu, üç yüz yıllık gecikmeyle gelen matbaanın gelişim aşamaları incelenmiştir. Meşrutiyet, Tanzimat ve Cumhuriyet sürecinde modernleşme gereksinimleri ele alınmış, Batı toplum düzeni ile Doğu toplum düzeni arasındaki temel farklılıklardan dolayı modernleşme projesinde birtakım sorunları da beraberinde getirdiği vurgulanmıştır. Çalışmanın temel hedefi, Osmanlı Devleti'nin son döneminden erken Cumhuriyet dönemine kadar uygulanan modernleşme politikalarının, grafik tasarımlarına biçimsel ve içeriksel olarak yansımalarını analiz etmektir. Türkiye'de modern bir toplumun inşası için oluşturulan sanayileşme, kapitalist düzen ve burjuvazi gibi kavramların toplumsal bir talepten değil, devlet politikalarıyla uygulanmaya çalışıldığına dikkat çekilmiştir. Doküman analizi yöntemiyle incelenen Meşrutiyet Dönemi gazete ilanları ve dergileri; Cumhuriyet dönemi afişleri, kitap kapakları ve karikatürleri aracılığıyla grafik tasarımının Türk modernleşme projesinde ve toplumsal dönüşümde etkili bir medyum olarak kullanıldığı sonucuna ulaşılmıştır.Anahtar Kelimeler: Modernite, Osmanlı Modernleşmesi, Cumhuriyet Modernleşmesi, Grafik Tasarımı

In the Western world, the term `modern` that is used today to describe `Westernization, Europeanization and Modernization` refers to a wider range of concepts. Some of these concepts are technological improvements, urbanization, new consumption habits, ideologies, formation of class differences and building a capitalist system. In the Western world, in addition to the invention of the printing technology, the modernity that arises in parallel with these developments is one of the main causes of the socialization of information and art. This socialization also played an important role in the birth of the modern art and the graphic art in the West. On the other hand, Turkey, which could not create its own modernity during the Ottoman Reformation period, the Constitutional Monarchy period and the Republic period, did not experience the birth of its own authentic graphic design. In this study, the economical, political and social aspects of the western modernity, the birth and the development of the capitalism which is the fundamental element of modernism and the formation of bourgeoisie are addressed. The emergence of the need for modernization and the development steps of the printing technology in the Ottoman Empire that could not experience the cultural movements such as the Renaissance, Reforms and the Enlightenment and technological improvements such as the Industrial Revolution are examined. The requirements for the modernization during the Ottoman Reformation period, the Constitutional Monarchy period and the Republic period are analyzed and it is emphasized that the fundamental differences between the western culture and the eastern culture caused several problems on the road to the modernization. The primary aim of this study is to analyze the stylistic and contextual effects of the modernization policies implemented between the late Ottoman period and the early Republic period on the graphic design. A special attention is drawn to the fact that the concepts such as industrialization, capitalist system and bourgeoisie that aimed for the creation of a modern society did not stem from public demand but from government policies. With this study, as a result of the analysis of the newspaper ads and magazines from the Constitutional Monarchy period, posters, book covers and caricatures from the Republic period, it is concluded that the graphic design played an active role in the modernization project and social transformation of Turkey.Key Words: modernization, Ottoman Reformation, Republic Modernization, Graphic Design.