Milliyetçi Hareket Partisi`nin kuruluş dinamikleri ve ideolojik evrimi

Abstract

Bu çalışmada, kuruluş tarihinden bugüne dek geçen yarım asırlık sürede, özgün ve güçlü yapısıyla Türkiye siyasetinde önemli bir aktör konumunda olan Milliyetçi Hareket Partisi (MHP) üzerinde durulmaktadır. MHP'nin ve bir bütün olarak milliyetçi hareketin teorik, pratik ve örgütsel gelişimi ve bu gelişimin ideolojik yansımaları, zamandizinsel bir yöntemle inceleme konusu haline getirilmiştir. Çalışmanın ortaya çıkmasını sağlayan temel faktör; Türkiye'de çok partili siyasal yaşama geçişle başlayıp bugüne uzanan süre aralığında, siyaset arenasında irili-ufaklı onlarca partinin tarihin tozlu raflarına kaldırılmış olmasına rağmen, Milliyetçi Hareket Partisi'nin gücünü ve etkisini artırarak sahnenin orta yerinde dimdik ayakta kalabilmesinin nedenlerini anlama ve anlatma isteğidir. Bu bağlamda, araştırmada öncelikle bir nevi etimolojik yöntem uygulanarak MHP'nin ideolojik ve örgütsel kökeni üzerinde durulmuştur. Araştırma neticesinde, güçlü bir kökene ve zengin bir politik mirasa sahip olmayan siyasal parti ve örgütlenmelerin zamanla yok olduğu görülürken, MHP'yi bugün hala sahnenin merkezinde tutan asıl faktörün, kökleri Cumhuriyete ve hatta geç Osmanlıya dayanan ideolojik ve örgütsel birikim ile zengin politik miras olduğu görülmektedir. Bu noktada karşımıza iki önemli ve güçlü kaynak çıkmaktadır. Bunlardan biri, geç Osmanlı-erken Cumhuriyet döneminde Ziya Gökalp ve Yusuf Akçura öncülüğünde ortaya çıkan vatandaşlık temeline dayalı kültürel milliyetçilik olgusudur. Bu milliyetçilik, Mustafa Kemal ile birlikte bazı eklemeler ve uyarlamalarla Kemalist milliyetçilik adını almıştır. İkinci güçlü kaynak ise, Zeki Velidi Togan ve Fuat Köprülü öncülüğünde özellikle Türk Tarih tezi uygulamalarında kendini belli eden Kemalist milliyetçilik eleştirisidir. Resmi ideolojiye yönelik bu eleştiri biçimi de zamanla Nihal Atsız, Rıza Nur, Reha Oğuz Türkkan gibi düşün insanlarınca bir adım ileriye taşınarak, Kemalist milliyetçiliği aşan ırk temelli etnisist milliyetçilik şekline bürünmüştür. Bu iki ideolojik temel üzerinden yükselen ve 1960'ların özgün ekonomik, siyasal ve toplumsal koşullarının etkisiyle partileşme aşamasına gelen MHP'yi ön plana çıkaran bir diğer özellik de, MHP milliyetçiliğinin diğer birçok siyasal öğreti ve düşünceyi hazmedebilme ve onları kendi milliyetçilik potasında eritebilme yeteneği olmuştur. 1970'lerden sonra gözlemlenen Türk-İslam ülküsü ve Türk-İslam sentezi bu durumun somut örneklerini teşkil eder.

In this study, the Nationalist Action Party (MHP), which have been an important actor in Turkish politics with their genuine and strong structure within the time passed since their establishment date which is a half-century period, is reviewed. Theoretical, practical and organizational development of the MHP and of the nationalist movement as a whole, and ideological reflections of this development have been turned into a subject of study in a chronological method. The basic factor which led to the study emerging; is the desire to understand and explain the reasons why the Nationalist Action Party stood tall in the middle of the stage by enhancing their strength and influence, although when tens of large and small parties in the political sphere are lost in the mists of time within the period of time which is from the start of with multi-party political system in Turkey until today. In this context, first of all in the study, MHP's ideological and organizational roots are urged upon by applying sort of an etymological method. As a result of the research, as it is understood that the political parties and organizations which do not have strong roots and a rich political heritage disappear in time, it is understood that the main factor that keeps MHP in the middle of the stage is the ideological and organizational memory and the rich political heritage whose roots are grounded in the Republic and even the late Ottoman. At this point, there are two important and strong sources that appear. One of them is the cultural nationalism phenomenon based on citizenship basis which appeared in the late Ottoman-early Republican period under the guidance of Ziya Gokalp and Yusuf Akcura. This nationalism, with some additions and adaptations by Mustafa Kemal, is named Kemalist nationalism. The second strong source is the Kemalist nationalism criticism which shows up especially in the Turkish History thesis practices under the guidance of Zeki Velidi Togan and Fuad Koprulu. This type of criticism towards the official ideology turned into a race-based ethnicist nationalism which surpassed the Kemalist nationalism, by being taken into one step ahead in time by thinkers such as Nihal Atsiz, Riza Nur, Reha Oguz Turkkan. The other feature that arises from these two ideological basis and that brought into the front the MHP which came to the phase of being a party with the effects of the genuine economical, political and societal conditions of the 1960's, is the ability of MHP nationalism that is able to tolerate many other political disciplines and thoughts and to melt them in its own nationalism pot. The Turk-Islam ideal and the Turk-Islam synthesis which have been observed after 1970's constitute the embodiments of this case.