Türkiye`de çağdaş sanat kurumlarının sergi pratiklerinde arşiv ve hafıza kullanımının değerlendirilmesi

Abstract

Türkiye'de çağdaş sanat sergilerinde arşivin ve buna bağlı hafızanın kullanımı konusunda kurumların artan yönelimlerine karşın bu sergilerin yapılma neden ve yöntemlerine dair literatürde yeterli bilgi bulunmaması sonucu bu tez ortaya çıkmıştır. Çağdaş sanatta arşivin değişen dinamikleri göz önünde bulundurularak hazırlanan tezde; 1980'li yıllardan itibaren çağdaş sanat ortamında gündeme gelen arşiv malzemeleri ve buna bağlı ortaya çıkan hafıza biçimlerinin çağdaş sanat kurumlarının sergi pratiklerinde kullanım nedenleri ve yöntemlerinin tespit edilmesi ve çağdaş sanat tarihine etkisinin incelenmesi amaçlanmıştır. Çalışmada, 1980'li yıllardan günümüze kadar çağdaş sanat kurumlarının arşive yönelimlerinin sergi pratiklerinde neden gündeme geldikleri; arşiv malzemelerinden üretilen çalışmaların geçmişi bugüne aktarma biçimleri, bu aktarma biçimlerinden nasıl bilgi ürettikleri, sergileme yöntemi olarak belgeyi kullanım şekilleri, yerellik ve evrensellik ilişkisi içinde incelenmektedir. Tez çalışmasında karma yöntem kullanılmıştır: literatür taraması, doküman analizi ve görüşme. Çalışmanın teorik çerçevesi, arşiv ile çağdaş sanat ilişkisi incelemesinin yanında, Avrupa merkezli L'Internationale organizasyonu üyesi olan çağdaş ve modern sanat kurumları ile yapılan görüşme verilerine dayanmaktadır. Türkiye'de ise çağdaş sanatla ilişkili olarak arşiv malzemelerini birden fazla sergi pratiğinde kullanmış kurumlarla görüşmeler yapılmıştır. Ayrıca bu sanat kurumlarında, yazılı ve görsel belgelerden oluşan arşivler incelenmiş ve bu arşivlerin düzenli ve destekleyici unsur olarak kullanıldığı sergiler ele alınmıştır. Tez araştırma sonucunda elde edilen veriler çağdaş sanat kurumlarının, arşive yönelik sergi pratiklerinin amaçlarının çeşitliliğini ortaya koymaktadır. Bunlar; sanatçıların arşivle ilişkili pratiklerini ortaya koymak; bilinen, bilinmeyen ya da az bilinen tarihi ortaya koyarak kanonik sanat tarihinin ötesinde yeni veya farklı yorumlarla arşivi görselleştirmek; sergilerin ihtiyaçları doğrultusunda destekleyici unsur sağlamak ve hafıza çalışmalarına olan yönelimler neticesinde kurumun varoluşuna uygun olarak kullanmaktır. Bununla birlikte, arşiv temelli sergilerin yeni kurumsal faaliyetlere ve kanonik sanat tarihi dışında yeni anlatılara zemin hazırladığı tespit edilmiştir.

This dissertation has emerged as a result of the lack of sufficient information about the increasing tendency of institutions to the use of archive and memory in contemporary art exhibitions in Turkey with the reasons and methods of making these kinds of exhibitions. The dissertation, which focuses on the ever-increasing tendencies of archive in contemporary art and the shifting dynamics within that domain, aims to study the why and how of these uses in exhibitions of contemporary art institutitons in the contemporary art scene in Turkey since the 1980s and understanding their impact on contemporary art history. From the 1980s to the present, the study maps the various archival tendencies of art institutions and why these tendencies are evoked in exhibition practises, more specifically the then-to-now configuration of works originating from archives: the type of knowledge they produce via this route, how they treat archival documents in the context of exhibition display, and their affinity to locality and universality. The dissertation utilises mixed method, namely, broad scan of relevant literature review, document analysis and interview. The theoretical framework embodies the relationship between archives and contemporary art as well as data derived from interviews with European L'Internationale member contemporary and modern art institutions. Additionally, interviews were conducted with art institutions which have used archive materials in relation to contemporary art in their exhibition practices with more than one in Turkey. Visual and textual archival documents and exhibitions utilising these materials on a periodic and supplementary basis by art institutions also constitute a quintessential part of the study. As a result, research data indicates how various the purposes of contemporary art institutions are to utilise archive from exhibition practices perspective. These aims are to highlight the artist practices related to archive, to introduce new opinions and different interpretation that go beyond the canonical history of art by revealing unknown, lesser-known and well-known history, to supplement exhibitions, and to use in accordance with the existence of the institution as a result of the tendency to memory studies. In addition to this, it has been detected that archive-based exhibitions provide a foundation for new institutional activities and new narratives out of the canonical history of art.